Polska, choć może nie jest światowym gigantem w eksploracji kosmosu, ma swoje miejsce w kosmicznej historii. Dzięki wkładowi polskich astronomów i udziałowi naszego kraju w międzynarodowych programach naukowych, niektóre ciała niebieskie noszą polskie nazwy. Co więcej, Polska aktywnie uczestniczyła w projektach Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU), które umożliwiły nadanie gwiazdom, planetom oraz innym kosmicznym obiektom imion związanych z naszym krajem. Poniżej przyjrzymy się kilku przykładom, gdzie polskie wpływy są widoczne na niebie.
Gwiazda Solaris i planeta Pirx
Jednym z najbardziej rozpoznawalnych przykładów jest gwiazda Solaris i jej planeta Pirx. W 2019 roku, w ramach Międzynarodowego Konkursu IAU „NameExoWorlds„, Polska otrzymała możliwość nazwania jednej z gwiazd i jej planety. Wybrano system znajdujący się w gwiazdozbiorze Pegaza, oddalony o około 370 lat świetlnych od Ziemi.
Solaris to gwiazda typu podobnego do Słońca, a nazwa ta bezpośrednio nawiązuje do jednego z najsłynniejszych dzieł polskiej literatury science fiction – powieści „Solaris” autorstwa Stanisława Lema. Pirx, nazwa planety, pochodzi natomiast od imienia pilota Pirxa, bohatera cyklu opowiadań tego samego autora. Wybór tych nazw to ukłon w stronę dziedzictwa literackiego Polski i dorobku jednego z naszych najwybitniejszych pisarzy1.
Merkury Artystami stoi
Nie wiedzieć czemu, IUA postanowiła, że Merkury stanie się planetą upamiętniającą ziemskich artystów. Liczne kratery planety (jest ich dokładnie 397) noszą swoje imiona właśnie od nazwisk przedstawicieli szeroko rozumianej sztuki. Zaszczyt zostania upamiętnionym na (obecnie) najmniejszej planecie Układu Słonecznego spotkał 5 naszych rodaków: Olgę Boznańską, Fryderyka Chopina, Katarzynę Kobro-Strzemińską, Krzysztofa Komedą oraz Adama Mickiewicza2.
Polki na Wenus
Wenus od dawna uznawana jest za „kobiecą” planetę – nic zatem dziwnego, że znajdujące się na niej kratery nazywane są imionami żeńskimi. IUA do tej pory zdecydowała się na nazwanie 900 kraterów na Wenus. Kilka z nich nosi nazwy związane z Polską. Cztery z nich, Jadwiga, Janina, Wanda oraz Zosia otrzymały, po prostu, polskie imiona żeńskie. Kolejne zostały nazwane na rzecz polskich artystek: Marii Konopnickiej, Zofii Nałkowskiej, Wandy Landowskiej, Tekli Bądarzewskiej-Baranowskiej oraz Zofii Oleśnickiej. Patronkami kraterów stały się także trzy przedstawicieli kulturowego pogranicza: pochodząca z Gdańska Elizabeth Koopnam (małżonka Jana Heweliusza), Maria Cunitz ze Świdnicy (doskonaląca tablice Johannesa Keplera) oraz pochodząca z Katowic noblistką Marią Goeppert-Mayer3.
Gdzie leży Grójec? Jak to gdzie!? Na Marsie!
Międzynarodowa Unia Astronomiczna nie mogła pozwolić, aby liczne kratery Marsa pozostały bezimienne. Postanowiono, że będą one upamiętniać ziemskie nazwy geograficzne. Nie zabrakło tu i polskich akcentów. Choć do tej pory nie wiadomo, co kierowało Unią w 1976 r., że ze wszystkich polskich miast i miejscowości, postanowiła uwiecznić na Marsie Grójec, Puńsk i Rypin. Trzy lata później, w 1979 r. do tego zacnego grona dołączył również krater Puławy4.
Co ciekawe, największą powierzchnię na Marsie zajmują Puławy – średnica puławskiego krateru wynosi bowiem 51,5 km. Zaraz za Puławami jest krater Grójec ze średnicą 39 kilometrów. Rypin posiada 18,4 km średnicy, a Puńsk – 11,5 km5.
Polski Księżyc bez Twardowskiego
W kratery bogaty jest także ziemski satelita – Księżyc! IUA do tej pory nadała nazwy aż 1618 księżycowym kraterom – tutaj patronami zostawali przede wszystkim przedstawiciele nauk ścisłych (głównie astronomii i matematyki). Jak się można domyślić, w tym zacnym gronie nie zabrakło także Polaków! Swoje kratery posiadają m.in.:
- Mikołaj Kopernik,
- Jak Heweliusz,
- Witelon (śląski optyk i pionier psychologii),
- Bernard Wapowski (kartograf),
- Stanisław Lubieniecki (badacz komet),
- Marcin Poczobutt-Odlanicki,
- Jan Śniadecki,
- Franciszek Armiński,
- Marian Smoluchowski,
- Zygmunt Wróblewski,
- Maria Skłodowska-Curie,
- Kazimierz Romuald Graff,
- Tadeusz Bonachiewicz,
- Władysław Dziewulski,
- Jan Gadomski,
- Felicjan Kępiński,
- Wacław Sierpiński6.
Polskie planetoidy
W przestrzeni kosmicznej nie brakuje też innych ciał niebieskich. Pośród asteroid znajdziemy chociażby Sierpc, Świdwin, Wratislavia, Gedania, Varsavia, Danzig oraz Posnania. Polskie nazwy gwiazd, planet i innych ciał niebieskich to nie tylko ukłon w stronę naszej kultury i nauki, ale także dowód na międzynarodowe uznanie dla wkładu Polski w badania kosmosu. Dzięki takim inicjatywom jak „NameExoWorlds”, społeczeństwo ma możliwość uczestniczenia w procesie odkrywania i nazewnictwa odległych światów, co wzmacnia świadomość społeczną na temat kosmosu.
Wybór nazw takich jak Solaris, Pirx czy Posnania przypomina nam o bogatej tradycji polskiej nauki i literatury, a także o roli, jaką nasz kraj odgrywał i nadal odgrywa w eksploracji Wszechświata. W przyszłości z pewnością pojawią się kolejne ciała niebieskie noszące polskie nazwy, co jeszcze bardziej umocni naszą obecność w kosmosie.
- IAU100 Name ExpoWorlds, Approved names, s. 11, źródło: https://nameexoworlds.iau.org/final-results (dostęp: 09.10.2024). ↩︎
- Polacy w Kosmosie – nazwy kraterów i planetoid, Magazyn Koncept, źródło: https://magazynkoncept.pl/polacy-w-kosmosie/ (dostęp: 09.10.2024). ↩︎
- Tamże. ↩︎
- Polacy w kosmosie – jak Puławy znalazły się na Marsie?, PWS Puławy, źródło: https://psw.pulawy.pl/polacy-w-kosmosie-jak-pulawy-znalazly-sie-na-marsie/ (dostęp: 09.10.2024). ↩︎
- Tamże. ↩︎
- Polacy w Kosmosie – nazwy kraterów i planetoid, Magazyn Koncept… poz. cyt. ↩︎
Bibliografia:
- IAU100 Name ExpoWorlds, Approved names, źródło: https://nameexoworlds.iau.org/final-results (dostęp: 09.10.2024). ↩︎
- Polacy w Kosmosie – nazwy kraterów i planetoid, Magazyn Koncept, źródło: https://magazynkoncept.pl/polacy-w-kosmosie/ (dostęp: 09.10.2024). ↩︎
- Polacy w kosmosie – jak Puławy znalazły się na Marsie?, PWS Puławy, źródło: https://psw.pulawy.pl/polacy-w-kosmosie-jak-pulawy-znalazly-sie-na-marsie/ (dostęp: 09.10.2024). ↩︎
