Aeroskop Kazimierza Prószyńskiego – przełom w światowej kinematografii

Kazimierz Prószyński, urodzony 4 kwietnia 1875 r. w Warszawie, był jednym z najbardziej innowacyjnych wynalazców w historii kina. Jego przełomowe osiągnięcia wpłynęły na rozwój światowej kinematografii, a jego nazwisko do dziś pozostaje synonimem pionierskiego ducha. Jego pasja do filmowania i technologii zaowocowała szeregiem wynalazków, które na zawsze zmieniły oblicze kinematografii. Prószyński jest także przykładem polskiego naukowca, który swoją pracą wykraczał poza granice ojczyzny, zyskując uznanie na całym świecie.

Początki kariery i wynalazki Kazimierza Prószyńskiego

Prószyński swoją edukację rozpoczął w Warszawie, ale na studia inżynierskie wyjechał do Belgii. W 1894 r., będąc jeszcze studentem, skonstruował swój pierwszy aparat, który służył do rejestracji oraz odtwarzania filmów. Urządzenie to nazwano pleografem. Pozwalało ono nie tylko na rejestrację ruchomych obrazów, ale także na ich odtwarzanie, co stanowiło jeden z pierwszych kroków w kierunku narodzin kinematografii. Po powrocie do Polski, kontynuował pracę nad swoimi wynalazkami, w tym nad ekspedytorem uniwersalnym – maszyną do seryjnego składania gazet, która miała za zadanie ułatwić pracę w wydawnictwie jego ojca.

W 1901 r. Kazimierz Prószyński założył wytwórnię filmową o nazwie Towarzystwo Udziałowe Pleograf, pierwszą tego rodzaju w Polsce. To właśnie w tej wytwórni zaczął realizować krótkie filmy przedstawiające codzienne życie Warszawy, stając się jednym z pionierów dokumentowania rzeczywistości za pomocą kamery. Oprócz tego przyczynił się do powstania pierwszych polskich produkcji fabularnych, takich jak „Powrót birbanta” i „Przygoda dorożkarza”. Filmy te były prezentowane szerszej publiczności podczas pokazów w Teatrze Letnim w Ogrodzie Saskim w 1902 roku, dając początek nowej formie rozrywki i sztuki w Polsce.

Przełomowe wynalazki i międzynarodowa działalność

Jednym z kluczowych osiągnięć Kazimierza Prószyńskiego była automatyczna kamera filmowa o nazwie aeroskop, nad którą zaczął pracować w 1907 r. Było to przełomowe urządzenie, pierwsze tego typu na świecie, wyposażone w napęd automatyczny. Jej kompaktowe rozmiary i brak konieczności użycia statywu pozwoliły na swobodne rejestrowanie wydarzeń w terenie, co zrewolucjonizowało technikę filmowania. W 1909 r. Prószyński otrzymał francuski patent na swój wynalazek, a dwa lata później, w 1911 r., uzyskał także patent brytyjski. Tego samego roku w Londynie aeroskop posłużył mu do zrealizowania reportażu filmowego dotyczącego koronacji króla Jerzego V.

Wybuch I wojny światowej zmusił Prószyńskiego do opuszczenia Europy i przeniesienia się do Stanów Zjednoczonych, gdzie założył własną firmę produkującą kamery ręczne, którą nazwał „Oko”. Po zakończeniu wojny, w 1919 roku, powrócił do Polski. W 1922 roku założył Centralną Europejską Wytwórnię Kinematografu Amatorskiego. Celem tej inicjatywy było upowszechnienie aparatów kinematograficznych i uczynienie z Warszawy centrum europejskiej produkcji filmowej.

Inne wynalazki i uznanie w świecie

Oprócz pleografu i aeroskopu, Kazimierz Prószyński miał na swoim koncie wiele innych innowacji. Po powrocie do Polski kontynuował swoje prace badawcze i wynalazcze, tworząc szereg innych urządzeń, takich jak biopleograf, który znacząco poprawił jakość wyświetlanego obrazu, eliminując problemy z drganiami i przeskokami taśmy filmowej. W jego dorobku znajduje się również tzw. kinofon – system umożliwiający jednoczesną emisję obrazu i dźwięku, co wówczas było znaczącym krokiem w kierunku rozwoju kina dźwiękowego.

Jego innowacyjne pomysły znacząco wyprzedziły czasy, w których żył. Jednym z takich wynalazków był udoskonalony aparat filmowy, który rozwiązał problem drgań i przeskoków taśmy podczas projekcji. Prószyński opracował także specjalny mechanizm w projektorach, redukujący migotanie obrazu, dzięki czemu seanse filmowe stały się przyjemniejsze dla widza.

Prószyński eksperymentował także z przesyłaniem obrazu na odległość, co można uznać za zapowiedź współczesnych technologii telewizyjnych. Jego pomysły wykraczały poza technikę filmową – stworzył między innymi urządzenia do wyświetlania obrazów na zewnętrznych ścianach budynków oraz aparaty (autolektory) wspierające osoby z problemami wzroku w czytaniu.

Jego wkład w rozwój kinematografii zyskał uznanie na arenie międzynarodowej. Słynni bracia Lumière, często uznawani za ojców kina, dostrzegli w Prószyńskim prekursora tej dziedziny. Mimo że byli twórcami pierwszych pokazów filmowych we Francji, sami przyznali, że Prószyński miał przewagę w swoim podejściu do sztuki filmowej i technicznych innowacji.

Tragiczny koniec Prószyńskiego

W czasie II wojny światowej Kazimierz Prószyński został aresztowany przez Niemców dwukrotnie. Za drugim razem trafił do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen, a następnie do obozu Mauthausen-Gusen. Tam, jako więzień numer 129957, zmarł 13 marca 1945 r. Jego tragiczna śmierć zakończyła życie jednego z największych umysłów epoki, który pomimo niesprzyjających okoliczności pozostawił po sobie dziedzictwo, które na zawsze zmieniło historię kina.

Jego ambicje wykraczały daleko poza granice ówczesnej Polski. Marzył o tym, by uczynić Warszawę stolicą europejskiej kinematografii, ośrodkiem nowoczesnej technologii filmowej i innowacji. Był wizjonerem, który starał się zrewolucjonizować sposób, w jaki ludzie oglądają i tworzą filmy. Niestety, jego plany nie zawsze mogły być realizowane w pełni z powodu trudności finansowych, braku wsparcia oraz niesprzyjających okoliczności historycznych.