Jednym z głównych zadań każdego państwa jest zapewnienie edukacji swoim najmłodszym obywatelom. Co jednak zrobić, gdy miliony obywateli i osób związanych z danym krajem żyje poza jego granicami? W przypadku Polski odpowiedzią na to wyzwanie są polskie szkoły oraz placówki polonijne, rozsiane po całym świecie – to właśnie im poświęcimy dzisiejszą opowieść.
Na początek kilka faktów
Polskie szkoły za granicą to placówki edukacyjne, które realizują nauczanie języka polskiego, historii, geografii i kultury Polski wśród dzieci i młodzieży mieszkającej poza krajem. Możemy wyróżnić 3 podstawowe rodzaje takich placówek. Pierwszym z nich są Szkolne Punkty Konsultacyjne (SPK) działające przy Naszych placówkach dyplomatycznych. Są to miejsca oferujące naukę języka polskiego oraz historii, geografii i kultury Naszego państwa. W niektórych krajach jednak przy ambasadach i konsulatach RP szkoły polskie z pełnym programem nauczania. Trzecim rodzajem placówek edukacyjnych ,,obsługującą” Naszych rodaków za granicą są szkoły polonijne, zakładane przeważnie przez Polonię dla Polonii w danym miejscu. To one stanowią zdecydowanie najliczniejszą grupę polskich placówek oświatowych za granicami naszego państwa.
A kto jest uczniem tychże szkół? Dla kogo one powstały? Przede wszystkim dla dzieci i młodzieży pochodzenia polskiego. Zarówno tak dla urodzonych na obczyźnie w polskich rodzinach jak i tych, którzy przeprowadzili się za granice. Oczywiście nie jest to warunek konieczny by uczestniczyć w zajęciach w polskich szkołach. Często do takich szkół uczęszczają dzieci z rodzin mieszanych. Uczestnictwo w zajęciach oferowanych przez te placówki edukacyjne pozwala tym młodym osobom poznać część swojego dziedzictwa. Podobnie ma się sprawa z Polakami będącymi kolejnym pokoleniem urodzonym i wychowanym poza granicami Naszego Państwa. Tutaj świetnym przykładem będą Kresy czy Brazylia oraz USA i Kanada, ale i Francja. Dla potomków polskich emigrantów polskie szkoły stanowią łącznik z krajem, językiem, historią, kulturą i tradycją ich przodków. Dodatkowo w niektórych krajach do ,,polskich szkół” mogą uczęszczać osoby interesujące się Naszym jerzykiem i krajem nie mające bezpośrednich związków z Polską.
Trochę liczb i statystyk
Powiedzieliśmy sobie pokrótce czym są polskie szkoły. Teraz skupimy się na liczbach. Polskie oraz polonijne szkoły za granicą są zrzeszone w ramach powstałego w 1991 roku Ośrodka Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą (ORPEG). Oczywiście nie oznacza to, że wcześniej nie było na świecie polskich szkół, ale o tym wspomnę później. Dziś aż w 37 krajach na świecie zlokalizowanych na czterech kontynentach działają Szkolne Punkty Konsultacyjne oraz Szkoły Polskie przy Konsulatach oraz Ambasadach RP. Do takich placówek w obecnym roku szkolnym (2024/2025) uczęszcza łącznie około 17 000 uczniów. Pracuje w nich zaś dokładnie 655 nauczycieli. Szkoły przy placówkach dyplomatycznych działają na podobnej zasadzie jak te w kraju. Wydają one również świadectwa ukończenia klas i szkół tożsame z wydawanymi w Polsce. Można w nich również zdawać egzaminy państwowe łącznie z maturą.
Szkoły przy placówkach dyplomatycznych giną jednak w ,,morzu” szkół polonijnych. Te nie są w żaden sposób powiązane z OPREGiem. Szacuje się bowiem, że tych jest aż około 1200 działających w aż 61 krajach. Świetnym przykładem będzie chociażby Brazylia. W kraju tym działają przynajmniej 24 szkoły polonijne. Brak jednak placówek zrzeszonych w OPREGu. Innymi przykładami takich krajów między innymi: Australia, Islandia, RPA, Nowa Zelandia oraz, co ciekawe, Włochy. Szacuje się, że w tym roku szkolnym do 1200 szkół polonijnych uczęszcza nie mniej niż 60 000 uczniów. Nauka w szkołach polonijnych odbywa się przeważnie w popołudnia i weekendy oraz jest rzecz jasna dobrowolna. Głównymi obszarami nauczania w takich szkołach są przede wszystkim: język polski, historia oraz geografia naszego kraju i jego dziedzictwo kulturowe. Największą liczbą takich placówek może pochwalić się Polonia w Wielkiej Brytanii, USA, Niemczech oraz Kanadzie. Dodatkowo we Francji działają szkoły polonijne oraz sekcje polskie w ramach szkół międzynarodowych.
Najstarsze i największe polskie szkoły
Polskie szkoły za granicą mają bogatą historię, sięgającą nawet XIX wieku. Do najstarszych należą placówki, które nieprzerwanie funkcjonują przez dziesięciolecia. Najstarszą z nich jest Szkoła Polska im. Adama Mickiewicza w Paryżu, założona w 1842 roku, która do dziś oferuje pełne nauczanie w języku polskim. Kolejną z tych zasłużonych placówek jest Szkoła Polska w Paranaguá w Brazylii, założona pod koniec XIX wieku. Szkoła im. św. Stanisława Kostki w Londynie, powstała w latach 50. XX wieku, oraz Szkoła Polska w Buenos Aires, założona w 1927 roku, to kolejne placówki, które miały ogromny wpływ na zachowanie polskiej tożsamości narodowej wśród emigrantów. Warto wspomnieć także o Szkole Polskiej im. Jana Pawła II w Toronto, założonej w 1984 roku, która nie tylko kształci, ale także jest centrum polonijnym w Kanadzie. Wszystkie te szkoły stanowią pomniki polskiego dziedzictwa, przekazując wiedzę o Polsce kolejnym pokoleniom emigrantów.
Wśród największych szkół wyróżnia się Polska Szkoła im. Fryderyka Chopina w Palatine, której liczba uczniów w 2023 roku wynosiła 788 osób, co czyni ją jedną z największych szkół polonijnych w Stanach Zjednoczonych. Szkoła im. Marii Konopnickiej w Londynie, z liczbą 1300 uczniów, to kolejny przykład placówki, która oferuje pełne nauczanie, w tym przygotowanie do matury. W Toronto Szkoła im. św. Jana Pawła II również kształci setki uczniów, będąc jednym z najważniejszych ośrodków edukacyjnych w Kanadzie. Z kolei Szkoła Polska w Dublinie, z około 580 uczniami, to jedna z największych placówek polonijnych w Europie. Szkoły te nie tylko oferują wysokiej jakości edukację, ale również pełnią funkcję centrów kultury polskiej, pomagając młodszym pokoleniom Polonii utrzymać silne więzi z ojczyzną.
Polskie szkoły w najdalszych zakątkach świata
Polskie szkoły, zarówno te działające w ramach polonijnych placówek, jak i te prowadzące pełne nauczanie w języku polskim, można znaleźć na całym świecie, nawet w najbardziej odległych zakątkach globu. Jednym z najbardziej oddalonych od Polski miejsc, gdzie funkcjonują polskie szkoły, jest Australia. Szkoła Polska im. Mikołaja Kopernika w Melbourne to jedno z ważniejszych ośrodków edukacyjnych polonijnych w tej części świata. Placówka ta, założona w 1950 roku, nie tylko kształci młodzież, ale także organizuje liczne wydarzenia związane z polską kulturą i tradycjami, pozwalając Polonii w Australii zachować więź z ojczyzną. Innym przykładem są Zjednoczone Emiraty Arabskie, gdzie polskie szkoły zaczynają zdobywać popularność. Szkoła Polska w Dubaju oferuje lekcje języka polskiego, matematyki i historii Polski, dając dzieciom polskich emigrantów w ZEA możliwość nauki w języku ojczystym, mimo ogromnej odległości od kraju.
W Brazylii, jednym z krajów, gdzie Polacy osiedlali się licznie, szkoły polonijne mają wieloletnią tradycję. Szkoła Polska w Paranie, założona na przełomie XIX i XX wieku, jest jedną z najstarszych w tym regionie. Warto zaznaczyć, że brazylijskie szkoły polonijne nie tylko uczą języka polskiego, ale także przekazują wiedzę o polskiej historii i kulturze, co pozwala zachować tożsamość narodową Polaków żyjących w Ameryce Łacińskiej. Polskie placówki edukacyjne są obecne również w Chile, Kanadzie, a także na Alasce, gdzie do dzisiaj szkoły polonijne odgrywają istotną rolę w integracji dzieci z polskimi korzeniami w lokalnym społeczeństwie, zapewniając im dostęp do polskiego dziedzictwa kulturowego i edukacyjnego. Mimo ogromnych odległości, te szkoły pozostają niezastąpionym elementem budowania i utrzymywania więzi z Polską wśród emigrantów.
