Jan Andrzej Morsztyn to jedno z najważniejszych nazwisk polskiego baroku. Uznawany za mistrza poezji dworskiej i konceptualnej, pozostawił po sobie nie tylko wiersze pełne subtelnej erotyki i kunsztownych metafor, ale również intrygującą biografię, która łączy go z największymi postaciami ówczesnej Europy. Jak to się stało, że polski poeta miał powiązania z królem Francji, Ludwikiem XIV i co ma wspólnego z Donaldem Trumpem? Oto fascynująca historia Morsztyna, dworskiej kariery i politycznej intrygi.
Morsztyn – poeta, dworzanin, dyplomata
Jan Andrzej Morsztyn urodził się w 1621 roku w Raciborsku, w rodzinie szlacheckiej1. Praktycznie od młodości łączył on działalność literacką z działalnością polityczną. Szybko zdobył uznanie jako poeta, tworząc subtelne, konceptualne wiersze inspirowane włoskim i francuskim barokiem. Jego poezja pełna była zabawy słowem, paradoksów i kunsztownych porównań, często nawiązujących do miłości i cielesności. I choć pisanie nie było jego życiową pasją (sam Morsztyn traktował je raczej jako rozrywkę) to każdy swój utwór dopracowywał w najdrobniejszych szczegółach2.
Ale Morsztyn nie ograniczał się do literatury – równie skutecznie rozwijał swoją karierę polityczną. Jako dworzanin króla Jana Kazimierza awansował na wysokie stanowiska, m.in. został podskarbim wielkim koronnym3. Jego zdolności dyplomatyczne oraz szerokie kontakty w Europie sprawiły, że był jednym z najważniejszych i jednocześnie najbardziej kontrowersyjnych polityków Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku.
Francuski ślad – Ludwik XIV i tajna polityka Morsztyna
Najciekawszym aspektem kariery Morsztyna jest jego silne powiązanie z Francją. Poeta odgrywał kluczową rolę w kontaktach polsko-francuskich i stał się jednym z najgorętszych zwolenników francuskiego modelu rządzenia. W tamtym czasie Ludwik XIV, zwany „Królem Słońce”, prowadził intensywną politykę wpływów w Europie i szukał sojuszników, także w Polsce4.
Morsztyn stał się de facto agentem Ludwika XIV w Rzeczypospolitej. Promował kandydaturę francuskiego księcia Kondeusza na polski tron i forsował silniejsze związki Polski z Francją. Działał tak skutecznie, że z czasem wzbudził podejrzenia wśród rodaków – jego profrancuskie sympatie uznano za zdradę interesów Rzeczypospolitej.
W 1683 roku, oskarżony o zdradę stanu, Morsztyn musiał uciekać do Francji. Tam został oficjalnie przyjęty na dwór Ludwika XIV i otrzymał lukratywne stanowisko oraz posiadłość. Ostatecznie zakończył życie jako francuski arystokrata, daleko od Polski, umierająć w Paryżu w 1693 r.5
Donald Trump i Morsztyn – co ich łączy?
Co wspólnego może mieć barokowy poeta i 47. Prezydent Stanów Zjednoczonych? Jest to mała ciekawostka, ale obydwu panów łączą (co prawda dalekie) rodzinne powiązania! Donald Trum jest bowiem spokrewniony z żoną Jana Andrzeja Morsztyna – Katarzyną Gordon (1635-1691). Matka amerykańskiego prezydenta, Mary Anne MacLeod Trump pochodziła bowiem z rodzin wywodzącej się od pierszego markiza Huntly Alexandra Gordona (zm. 1470 r.). To właśnie wspólni przodkowie łączą ją z małżonką polskiego poety6.
W ramach zabawy i anegdoty można by jednak znaleźć więcej cech łączących Jana Andrzeja Morsztyna i Donalda Trumpa. Obydwaj panowie związani byli z biznesem i polityką (Morsztyn był nie tylko sprawny poetą, ale również i finansistą), obydwóch łączy status postaci kontrowersyjnych oraz zamiłowanie do luksusowego życia. Można zatem tylko gdybać, czy obydwaj panowie dogadaliby się, gdyby mieli okazję się spotkać?
Morsztyn – zdrajca czy wizjoner?
Jan Andrzej Morsztyn to postać niezwykle złożona i z pewnością intrygująca. Z jednej strony, był wybitnym poetą i utalentowanym politykiem, który umiejętnie manewrował w świecie ówczesnej wielkiej polityki i relacji na arenie międzynarodowej. Z drugiej strony, jego francuskie koneksje doprowadziły go do upadku i wygnania z ojczyzny.
Dziś patrzymy na Morsztyna nie tylko jako literata, ale także jako postać, która mogła wpłynąć na losy Polski. Być może nawet wprowadzić ją w orbitę wpływów francuskich, co mogłoby zmienić historię kraju. Czy był zdrajcą? A może po prostu pragmatykiem, który – jak wielu innych polityków na przestrzeni dziejów – grał na kilka frontów? Czy kierowała nim nielojalność wobec ojczyzny, chęć zysku, a może po prostu – wola przeżycia i utrzymania się w nieoczywistym i poplątanym barokowym świecie? Jedno jest pewne – Jan Andrzej Morsztyn to postać, która do dziś intryguje. Jego losy pokazują, że historia, literatura i polityka mogą splatać się w niezwykle fascynujący sposób.
- Jan Andrzej Morsztyn, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Andrzej_Morsztyn (dostęp: 04.02.2025). ↩︎
- Tamże. ↩︎
- Jan Andrzej Morsztyn, Biblioteka Narodowa, źródło: https://www.bn.org.pl/aktualnosci/353-jan-andrzej-morsztyn.html (dostęp: 04.02.2025). ↩︎
- Jan Andrzej Morsztyn – frywolny wieszcz baroku, Polskie Radio,źródło: https://polskieradio24.pl/artykul/1346918,jan-andrzej-morsztyn-frywolny-wieszcz-baroku (dostęp: 04.02.2025). ↩︎
- Jan Andrzej Morsztyn, Wikipedia… poz. cyt. ↩︎
- Tamże. ↩︎
Bibliografia:
- Jan Andrzej Morsztyn – frywolny wieszcz baroku, Polskie Radio,źródło: https://polskieradio24.pl/artykul/1346918,jan-andrzej-morsztyn-frywolny-wieszcz-baroku (dostęp: 04.02.2025).
- Jan Andrzej Morsztyn, Biblioteka Narodowa, źródło: https://www.bn.org.pl/aktualnosci/353-jan-andrzej-morsztyn.html (dostęp: 04.02.2025).
- Jan Andrzej Morsztyn, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Andrzej_Morsztyn (dostęp: 04.02.2025).
