Polacy na Spitsbergenie

Svalbard (dosłownie „zimne wybrzeże”) to najbardziej wysunięta na północ prowincja Norwegii, która obejmuje archipelag arktycznych wysp o tej samej nazwie. Największą z wysp jest Spitsbergen (dosłownie – „spiczaste góry”), która jest wyspą zamieszkałą. Czy na tak daleką północ dotarli Polacy? Okazuje się, że tak! A historia, którą zaczęli pisać prawie sto lat temu nadal trwa.

Svalbard – tajemniczy ląd północy

Spitsbergen jest największą wyspą Norwegii. To surowy, skuty lodowcami ląd, który jednocześnie przeraża i fascynuje. Ten polarny kawałek ziemi pobudzał wyobraźnię i budził ciekawość ludzi od wielu wieków. Spitsbergen został bowiem odkryty przez Holendrów już w XVI w.¹ Wówczas udało się określić szerokość geograficzną wyspy oraz zauważono, że na jej wybrzeżu znaleźć można liczne skupiska fok i wielorybów. Na brzegach wyspy zaczęto zakładać osady wielorybnicze, jednakże na eksplorację głębi lądu ludzkość musiała jeszcze poczekać kilka stuleci².

Eksploracja Spitsbergenu rozpoczęła się w XIX w. Pierwsze wyprawy naukowe na wyspę prowadzili Szwedzi, Norwedzy, Austriacy, Rosjanie i Anglicy. Nie zabrakło także Polaków, którzy pojawili się na dalekiej północy w latach 30. XX w.³

Udział Polaków w eksploracji Svalbardu

Polskie wyprawy na Svalbard rozpoczęły się w 1932 r. Wówczas skromna, licząca 3 osoby, wyprawa dotarła na Wyspę Niedźwiedzią, będącą częścią archipelagu. Od 5 do 16 sierpnia 1933 r. ekipa badawcza prowadziła stacjonarne obserwacje z zakresu meteorologii i magnetyzmu. Już w tym samym roku rozpoczęły się przygotowania do kolejnej wyprawy badawczej⁴.

W lutym 1934 r. zawiązano Komitet Organizacyjny Polskiej Wyprawy Polarnej na Spitsbergen, na czele którego stanął zasłużony badacz polarny prof. Antoni B. Dobrowolski. Oprócz tego, 7-osobowy skład wyprawy zasilili naukowcy (m. in. inż. Jan Luegon) oraz alpiniści z Koła Wysokogórskiego przy Oddziale Warszawskim Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (które było inicjatorem przedsięwzięcia)⁵. Cel wyprawy obejmował zbadanie wnętrza południowej części wyspy (tzw. Ziemi Torella). Podczas ekspedycji prowadzono prace z dziedziny kartografii, geologii oraz glacjologii⁶.

Wyprawa nie była łatwa: jej uczestnicy poruszali się na nartach, ciągnąć swój bagaż na saniach. Oprócz wspomnianych obserwacji Polakom udało się wytyczyć najlepsze przejścia przełęczowe, wykonano prace topograficzne, a krajobraz Spitsbergenu uwieczniono na zdjęciach. Dzięki zabranym zdjęciom i dokonanym pomiarom udało się wykonać dokładną mapę topograficzną obszaru. Wkład Polaków uhonorowano poprzez nadanie poszczególnym obszarom polskich nazw. Na wyspie znajdziemy m.in. Lodowiec Zawadzkiego, Górę Kopernika, Lodowiec Polaków, górę Belweder, Górę Piłsudskiego, Górę Staszica oraz Górę Marii Skłodowskiej-Curie⁷.

Polacy podczas wyprawy badawczej w 1934 r., źródło: J. Szupryczyński, Pierwsza polska wyprawa polarna na Spitsbergen, [w:] „Przegląd Geograficzny”, 2015, 87, s. 173.

Polskie arktyczne stacje badawcze

Przedwojenne wyprawy eksploracyjne były jedynie preludium polskich działań badawczych na Svalbardzie. Nowy, powojenny rozdział otwarto w 1956 r. Wówczas na fiord Hornsund na południowym Spitsbergenie przybyła wyprawa rekonesansowa kierowana przez prof. Stanisława Siedleckiego. Jej celem było wybranie miejsca pod budowę stacji naukowej. Powstała ona w 1978 r. i od tamtego czasu jest stale czynna.⁸ Jest jedyną polską całoroczną stacją badawczą na Svalbardzie i jedyną w ogóle stacją naukową na południowym Spitsbergenie (Hornsund jest jednym z kluczowych miejsc pod względem morskiej różnorodności biologicznej), a zatem jej znaczenie jest ważne dla wszystkich prowadzonych badań arktycznych⁹.

Obecnie polska stacja badawcza w Hornsund należy do Network of Excellence w European Marine Biodiversity Research, a polscy naukowcy są w stałym kontakcie nie tylko z rodakami, ale i z partnerami naukowymi na całym świecie. Życie i praca w stacji nie należy do łatwych – zwłaszcza zimą, gdy bywa ona odcięta od świata. Kluczowe dla badaczy jest dobre łącze internetowe, radiowe i satelitarne. W okresie zimowym muszą mierzyć się nie tylko z ciemnością, mrozem i ograniczonymi zasobami, ale także częstymi wizytami niedźwiedzi polarnych¹⁰.

Oprócz stacji w Hornsund na Svalbardzie funkcjonuje X polskich stacji badawczych, które otwarte są przez określoną część roku:

• Stacja Polarna im. Stanisława Baranowskiego Uniwersytetu Wrocławskiego na Spitsbergenie. Założona przy morenie bocznej Lodowca Werenskiolda na zachodzie wyspy. Stacja powstała w 1971 roku z inicjatywy dr Stanisława Baranowskiego.
• Stacja Polarna Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu “Petuniabuka” – położona w zatoce w środkowej części wyspy Spitsbergen w archipelagu Svalbard (będącego pod zarządem Norwegii), w rejonie Ziemi Dicksona, prowadzi padania polarnicze od 1986 r.,
• Stacja Polarna Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej – sezonowa polska stacja polarna na Spitsbergenie działająca od roku 1986. Mieści się w dawnej osadzie górniczej Calypsobyen na równinie Calypsostranda, będącej częścią Ziemi Wedela Jarlsberga na wyspie Spitsbergen.
• Stacja Polarna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika na Spitsbergenie – założona w 1975 roku stacja badawcza Uniwersytetu Mikołaja Kopernika znajdująca się w północno-zachodniej części Spitsbergenu w archipelagu Svalbard¹¹.

Polskie stacje badawcze na Spistbergene, źródło: https://mbppulawy.pl/polskie-stacje-polarne/

Polacy na wyspie

Trudno znaleźć dokładne dane mówiące o tym, ilu Polaków przebywa aktualnie na Spitsbergenie, ale może być to nawet kilkadziesiąt osób – sama stacja badawcza w Hornsund pomieści 40 pracowników. W pozostałych stacjach badawczych naukowcy przebywają sezonowo. Nie brakuje jednak Polaków, którzy wybrali życie na wyspie, a nie prowadzą pracy badawczej. Przybywają oni na Svalbard za pracą, za miłością, za przygodą.

Przykładem może być Zuzanna Paradowska, która przybyła na Spitsbergen razem ze swoim psem Majorem. Ściągnęła ją miłość do mężczyzny i choć nie przetrwała ona próby czasu, to na północy zatrzymała ją miłość do samego Svalbardu¹². Nie jest jednak jedyną Polką mieszkającą w Longyearbyen na Spitsbergenie (największym mieście wyspy, liczącym, 1,8 tys. mieszkańców).

Co przyciąga imigrantów na daleką północ? Z pewnością jest to rynek pracy, który jest otwarty dla wszystkich – społeczność na wyspie jest nieduża i nieustannie brakuje rąk do pracy. Ponadto podatki na wyspie są o połowę mniejsze niż w kontynentalnej części Norwegii¹³. I choć życie na wyspie jest drogie (wynajem małego mieszkania kosztuje około 6000 zł, a obiad w restauracji – 800 zł) to zarobki są na tyle wysokie, iż pozwalają na swobodne funkcjonowanie.

 Wizyta niedźwiedzi polarnych w polskiej stacji badawczej w Hornsund, źródło: https://halospitsbergen.pl/mielismy-bliskie-spotkanie-z-niedzwiedziami-meteorolog-katarzyna-kudlacz-w-rozmowie-ze-stacji-polarnej-w-hornsundzie/

1. Polski Spitsbergen, Portal Fundacji Edukacji Polonijnej, źródło: https://polonia.edu.pl/polski-spitsbergen/ (dostęp: 28.05.2024). ↩︎
2. Tamże. ↩︎
3. Tamże. ↩︎
4. J. Szupryczyński, Pierwsza polska wyprawa polarna na Spitsbergen, [w:] „Przegląd Geograficzny”, 2015, 87, s. 168. ↩︎
5. Tamże. ↩︎
6. Tamże. ↩︎
7. Polski Spitsbergen, Portal Fundacji Edukacji Polonijnej…. Poz. cyt. ↩︎
8. Polska Stacja Polarna Hornsund, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Polska_Stacja_Polarna_Hornsund (dostęp 28.05.2024).
   ↩︎
9. Polacy na Spitsbergenie, spotkanie w Hornsund, Portal Moja Norwegia, źródło: https://www.mojanorwegia.pl/polacy-w-norwegii/polacy-na-spitsbergenienaukowe-spotkanie-w-hornsund-1933.html (dostęp 28.05.2024).. ↩︎
10. Tamże. ↩︎
11. Polskie Stacje Polarne, Portal Muzeum Badań Polarnych w Puławach, źródło: https://mbppulawy.pl/polskie-stacje-polarne/ (dostęp: 28.05.2024). ↩︎
12. M. Rosiak, Svalbard: Zuza Paradowska o pięciu latach spędzonych w Arktyce, Portal Halo Spitsbergen.pl, źródło: https://halospitsbergen.pl/svalbard-zuza-paradowska-o-pieciu-latach-spedzonych-w-arktyce/ (dostęp: 28.05.2024). ↩︎
13. M. Wrotniak-Chałada, Tam mieszkam: Artktyka – Svalbard – Longyearbyen, rozmowa z Iloną Wiśniewską, Bankier.pl, źródło: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Tam-mieszkam-Arktyka-Svalbard-Longyearbyen-7240280.html (dostęp: 28.05.2024). ↩︎

Bibliografia:

Polacy na Spitsbergenie, spotkanie w Hornsund, Portal Moja Norwegia, źródło: https://www.mojanorwegia.pl/polacy-w-norwegii/polacy-na-spitsbergenienaukowe-spotkanie-w-hornsund-1933.html (dostęp 28.05.2024).
Polska Stacja Polarna Hornsund, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Polska_Stacja_Polarna_Hornsund (dostęp 28.05.2024).
Polski Spitsbergen, Portal Fundacji Edukacji Polonijnej, źródło: https://polonia.edu.pl/polski-spitsbergen/ (dostęp: 28.05.2024).
Polskie Stacje Polarne, Portal Muzeum Badań Polarnych w Puławach, źródło: https://mbppulawy.pl/polskie-stacje-polarne/ (dostęp: 28.05.2024).
Rosiak M., Svalbard: Zuza Paradowska o pięciu latach spędzonych w Arktyce, Portal Halo Spitsbergen.pl, źródło: https://halospitsbergen.pl/svalbard-zuza-paradowska-o-pieciu-latach-spedzonych-w-arktyce/ (dostęp: 28.05.2024).
Szupryczyński J., Pierwsza polska wyprawa polarna na Spitsbergen, [w:] „Przegląd Geograficzny”, 2015, 87, s. 168.
Wrotniak-Chałada M., Tam mieszkam: Artktyka – Svalbard – Longyearbyen, rozmowa z Iloną Wiśniewską, Bankier.pl, źródło: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Tam-mieszkam-Arktyka-Svalbard-Longyearbyen-7240280.html (dostęp: 28.05.2024).