Wilno to malownicza wioska położona w prowincji Ontario, w hrabstwie Renfrew, około 180 km na zachód od Ottawy. Ta niewielka miejscowość ma bogatą historię, której korzenie sięgają połowy XIX wieku, a jej nazwa i kultura nawiązują do dziedzictwa polskich imigrantów, którzy osiedlili się w tym rejonie. Mimo iż Wilno w Kanadzie jest odległe geograficznie od swojego europejskiego odpowiednika, wioska jest świadectwem trudów i determinacji Polaków, którzy przenieśli swoje życie i tradycje na inny kontynent.
Początki osadnictwa w Renfrew
Osadnictwo w Wilnie, jak i w całym hrabstwie Renfrew, rozpoczęło się w połowie XIX wieku1. W tym czasie na obszarze Kanady panowała intensywna polityka imigracyjna, mająca na celu zaludnienie i rozwój terytorium. Wielu imigrantów przybywało z krajów europejskich, w tym z Polski, która wówczas była pod zaborami. Polacy, szukając lepszych warunków życia i unikając ucisku zaborców, wyruszali w daleką podróż do Kanady, gdzie rząd oferował ziemię i możliwości budowania nowych osad.
Pierwsze rodziny polskie, które przybyły do regionu Renfrew w latach 50. XIX wieku, napotkały trudne warunki, surową przyrodę oraz konieczność adaptacji do nowej rzeczywistości. Wilno w Kanadzie szybko stało się miejscem, gdzie Polacy mogli zachować swoją kulturę, język i tradycje, które przenosili z ojczystego kraju. Nazwa wioski została nadana na cześć Wilna – miasta, które miało szczególne znaczenie dla Polaków tamtego okresu.
Kanadyjskie Kaszuby – trudne początki
Pierwszymi polskimi osadnikami w hrabstwie Renfrew byli Kaszubi, którym przyznane zostały działki kolonizacyjne wzdłuż tzw. Opengo Road. Choć warunki osadnictwa nie należały do najłatwiejszych, polskim imigrantom udało się stworzyć skonsolidowaną i trwałą społeczność. Już w 1875 r. na kanadyjskich Kaszubach powstała pierwsza polska wspólnota parafialna, a w 1876 r. poświęcono pierwszą kaplicę.
Po kolejnych 4 latach, w 1880 r., do polskiej osady przybył ks. Władysław Dębski. Urodził się on w Wilnie i to właśnie na cześć swojego rodzinnego miasta nadał osadzie polaków nazwę Wilno. Krótko po przybyciu rozpoczął też budową pierwszego drewnianego kościoła. Kościół ów wykończony został w 1895 r. (już za kadencji kolejnego proboszcza – Bronisława Jankowskiego) i został poświęcony pod wezwaniem Stanisława Kostki2.
Pierwsze lata osadnictwa w rejonie Wilna nie były łatwe. Osadnicy musieli zmagać się z nieurodzajną ziemią, surowymi zimami i brakiem infrastruktury. Ciężka praca na roli, ścinanie lasów i budowanie domów były codziennością. Jednak Polacy, znani z pracowitości i wytrwałości, szybko zorganizowali życie w nowej osadzie. Kościół, rodzina i kultywowanie polskich tradycji stały się kluczowymi elementami wspólnoty.
W miarę upływu czasu Wilno rozwijało się, a do osady przybywało coraz więcej polskich rodzin. Wspólnota kultywowała polskie tradycje, takie jak świętowanie Wigilii, organizowanie dożynek, a także pielęgnowanie języka polskiego. W końcu Wilno zaczęło być postrzegane jako ośrodek polskiej kultury w Kanadzie.
W 1875 roku zbudowano szkołę, która stała się ważnym miejscem dla edukacji dzieci polskich osadników3. Dzięki niej młodsze pokolenia mogły zdobywać wykształcenie, ale także uczyć się historii i języka polskiego, co pozwalało zachować tożsamość narodową na obcej ziemi.
Wilno po II wojnie światowej
Zainteresowanie polską osadą w Kanadzie wzrosło po II wojnie światowej – po 1950 r. wielu Polaków przybyło do Wilna, decydując się zamieszkać tam na stałe lub wznosząc domki letniskowe (wszak okolica zachęca do rekreacji na świeżym powietrzu). W 1951 r. kanadyjskie Kaszuby stały się destylacją polskiego harcerstwa – już wówczas zaczęto organizować harcerskie obozy, kolonie i zloty. Założono dwie harcerskie stanice (stanica Karpaty i stanica Bucze), a obecnie w budowie jest trzecia (Wadowice).
Co ciekawe, to właśnie ze środowiskiem harcerskim związany był ks. Rafał Grzondziel (franciszkanin oraz instruktor harcerski), który trafił do Wilna w 1952 r. Założył wówczas, za zgodą lokalnego biskupa, Młodzieżowy Ośrodek Katolicki, doprowadził także do powstania ołtarza polowego z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej (miejsce to obecnie nazywane jest „katedrą pod sosnami” – w letnie miesiące odprawiane są tam Msze Święte w języku polskim). Rafał Grzondziel dokonał jeszcze jednej istotnej rzeczy – to właśnie on doprowadził do tego, że władze kanadyjskie zatwierdziły (w 1959 r.) oficjalną nazwę „Kaszuby” na swoim terytorium4.
Wilno obecnie
Choć w ciągu XX wieku Wilno uległo pewnym zmianom demograficznym i wielu jego mieszkańców przeniosło się do większych miast, wioska wciąż jest ważnym miejscem na mapie kanadyjskiej Polonii. Miejscowość i jego okolice znane są z malowniczych krajobrazów (swoją drogą – momentami złudnie przypominającej polskie Kaszuby), bogatej przyrody oraz miejsc związanych z historią polskich osadników.
Niestety, kościół pod wezwaniem Stanisława Kostki spłonął doszczętnie w 1936 r. Wtedy też rozpoczęto budowę nowej świątyni – obecnie nad Wilnem góruje murowany kościół pw. Matki Bożej Królowej Polski. Zbudowany jest on na wysoki zboczu, z którego rozpościera się piękny widok na panoramę kanadyjskich Kaszub5.
Wilno nie jest dużą miejscowością, ale ma do zaoferowania kilka ciekawych atrakcji. Co istotne, większość mieszkańców Wilna stanowią potomkowie albo pierwszych osadników, albo Polaków przybyłych do Ontario w latach 50. XX w. Mimo, iż na co dzień posługują się językiem angielskim, nadal starają się kultywować polskie tradycje i uczyć siebie – oraz swoje dzieci – języka polskiego.
Bardzo ciekawym miejscem na mapie Wilna jest Muzeum – Polish Kashub Heritage Museum & Skansen – które składa się z kilku budynków i pokazuje, jak wyglądało życie pierwszych osadników miejscowości.
W Wilnie odbywa się także kilka ciekawych imprez kulturalnych – jedną z nich są „dożynki” oraz „The Kashub Day Festival”. Tak zwany „Dzień Kaszub”: odbywa się w pierwszą sobotę maja i jest łączony z obchodami polskiego święta narodowego Konstytucji 3 Maja6.
- K.I. Morrison, Renfrew, The Canadian Encyclopedia, źródło: https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/renfrew (dostęp: 28.09.2024). ↩︎
- S. Skulski, Wilno na kanadyjskich Kaszubach, portal Niedziela.pl, źródło: https://www.niedziela.pl/artykul/90260/nd/Wilno-na-kanadyjskich-Kaszubach (dostęp: 29.09.2024). ↩︎
- W. Gliński, Szkolnictwo Polonijne w Kanadzie XIX-XX w. (cz.1), [w:] „Saeculum Christianum. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, t. XXVIII, 1/2021, s. 149. ↩︎
- S. Skulski, poz. cyt. ↩︎
- Tamże. ↩︎
- Polak za granicą – Kanadyjskie Kaszuby – Wilno w Kanadzie, Blog Way Around The World, źródło: http://www.wayaroundtheworld.com/2018/05/polak-za-granica-kanadyjskie-kaszuby-wilno-w-kanadzie/ (dostęp: 25.09.2024). ↩︎
Bibliografia:
- Gliński W., Szkolnictwo Polonijne w Kanadzie XIX-XX w. (cz.1), [w:] „Saeculum Christianum. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, t. XXVIII, 1/2021, s. 149.
- Morrison K. I., Renfrew, The Canadian Encyclopedia, źródło: https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/renfrew (dostęp: 28.09.2024).
- Polak za granicą – Kanadyjskie Kaszuby – Wilno w Kanadzie, Blog Way Around The World, źródło: http://www.wayaroundtheworld.com/2018/05/polak-za-granica-kanadyjskie-kaszuby-wilno-w-kanadzie/ (dostęp: 25.09.2024).
- Skulski S., Wilno na kanadyjskich Kaszubach, portal Niedziela.pl, źródło: https://www.niedziela.pl/artykul/90260/nd/Wilno-na-kanadyjskich-Kaszubach (dostęp: 29.09.2024)
