Bronisław Piłsudski – zesłaniec i zasłużony badacz Ajnów

Nazwisko „Piłsudski” kojarzy się przede wszystkim z naczelnikiem Józefem Piłsudskim. Okazuje się jednak, że nie był on jedynym interesującym nosicielem tego nazwiska. Ciekawą biografią i znaczącymi osiągnięciami poszczycić może się także starszy brat marszałka – Bronisław Piłsudski, który był zesłańcem na Daleki Wschód. Kara zsyłki dała mu życiową szansę na zapisanie się na kartach historii. Kim był Bronisław Piłsudski – zasłużony badacz i etnograf?

Bujna młodość

Bronisław Piłsudski urodził się 1866 r. w Zułowie (na rok przed marszałkiem). Poza Józefem miał jeszcze trzech braci: Adama, Jana i Kazimierza¹. W 1874 r. roku przeniósł się do Wilna, gdzie rozpoczął naukę w gimnazjum. Po zakończeniu szkoły kontynuował naukę, wyjeżdżając w 1886 r. na studia do Petersburga. Początkowo nie planował kariery etnografa – dostał się bowiem na Wydział Prawa petersburskiego uniwersytetu.

Bronisław nie studiował jednak zbyt długo. 1887 r. wciągnięty został do studenckiej organizacji „Frakcja terrorystyczna Narodnej Woli” i w jej ramach, wraz z Aleksandrem Ulianowem (starszym bratem Włodzimierza Uljanowa – Lenina) przygotowywali zamach na cara Aleksandra III². Spisek został zdekonspirowany, a jego uczestników skazano na śmierć – w tym Aleksandra Uljanowa. Bronisław ostatecznie uzyskał zamianę wyroku śmierci na 15 lat katorgi. Po wydaniu wyroku zesłany został na Sachalin – wyspę położoną na dalekim wschodzie Rosji³.

Bronisław Piłsudski. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw_Pi%C5%82sudski#/media/Plik:Bronis%C5%82aw_Pi%C5%82sudski_1.jpg

Na odległym Sachalinie

Bronisław Piłsudski trafił na Sachalin gdy miał 24 lata. Na zesłaniu dość szybko nawiązał kontakt z miejscowymi dziećmi. Nie uszło to uwadze ich rodziców, którzy zlecili Bronisławowi ich nauczanie. Podczas swojej pracy sam nauczył się języka Nichwów⁴. Został także zauważony przez lokalne władze, które obdarzyły go zaufaniem, powierzając mu pełnienie funkcji administracyjnych oraz prowadzenie badań meteorologicznych. To właśnie podczas wykonywania obowiązków poznał innego zesłańca – Lwa Szternberga, który otrzymał od gubernatora Sachalinu polecenie wyjazdu na północ Sachalinu w celu zbadania problematyki miejscowych ludów. W jego pracach pomagał właśnie Bronisław, co pozwoliło młodemu Polakowi poznać tajniki etnografii⁵.

Po 10 latach Bronisław Piłsudski otrzymał zamianę wyroku na nakaz osiedlenia się bez prawa opuszczania Dalekiego Wschodu. Po zmianie wyroku przeniósł się do Władywostoku⁶, jednakże trzy lata później powrócił na Sachalin po otrzymaniu od cesarskiej akademii nauk propozycji rozpoczęcia badań nad ludami Sachalinu: Ajnów, Gilaków, Oroków i Mangurów⁷. Badania prowadził z innym polskim zesłańcem – pisarzem Wacławem Sieroszewskim,  z którym udał się na wyspę Hokkaido. Pośród efektów prac Bronisława Piłsudskiego wskazać można nie tylko liczne opracowania oraz artykuły naukowe, ale także unikatowe nagrania dźwiękowe, zarejestrowane na 100 wałkach woskowych. Są to jedyne istniejące dziś nagrania języka Ajnów z początku XX w.⁸

Ponadto, Bronisław Piłsudski jest autorem słowników – udało mu się przetłumaczyć ponad 10 tys. słów z języka ainu, 6 tys. słów z języka galickiego oraz 2 tys. słów z języka orockiego oraz języka Mangurów. To głównie dzięki jego badanianiom wiemy dziś, jak wyglądała kultura i obyczaje ludów dalekiego wschodu. Bronisław Piłsudski w swojej pracy wykorzystywał nie tylko narzędzia fonograficzne, ale także aparat (wykonał około 300 fotografii mieszkańców Sachalinu) oraz kamerę filmową.

Zdjęcie mężczyzny Ainu wykonane przez Bronisława Piłsudskiego. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw_Pi%C5%82sudski#/media/Plik:Sakhalin_Ainu_Man.jpg

Kontakty z ludami Sachalinu wpłynęły także na życie prywatne Bronisława – w 1903 r. jako wolny człowiek osiedlił się w wiosce Ai oraz poślubił Shinhinchou – krewną wodza Badunke Kimury. Małżeństwo wydało na świat syna Sukezō oraz córkę Kyō⁹.

Wyjazd z Sachalinu i ostatnie lata życia

W 1905 r. został zmuszony opuścić Sachalin, co spowodowało rozłąkę z rodziną. Po wyjeździe z wyspy osiadł w Japonii, gdzie razem z Shumeiem Futabateiem zawiązał Towarzystwo Japońsko Polskie, co było pierwszą w historii wymianą kulturową pomiędzy obydwoma krajami¹⁰. W Kraju Kwitnącej Wyspy jednak długo nie pozostał, gdyż już w 1906 r. wyruszył, przez Stany Zjednoczone, do Europy. Początkowo zamieszkał w Krakowie, niebawem jednak przeniósł się do Zakopanego. Tam, w latach 1906-1914, prowadził badania etnograficzne Podhala. W 1911 r. powołał Sekcję Ludoznawczą przy Towarzystwie Tatrzańskim, miał też swój wkład w rozwój Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. Opisywany był jako pierwszy nowoczesny i pionierski etnograf Podhala, wybitny muzealnik i naukowiec. Jego prace docenione zostały przez naukową społeczność międzynarodową¹¹.

Po wybuchu I wojny światowej Bronisław Piłsudski wyjechał do Szwajcarii, gdzie zaangażował się w działalność niepodległościową. W 1917 roku wyjechał do Paryża. Wiadomo, że w tamtym okresie chorował na depresję (choroba została zdiagnozowana przez dr Józefa Babińskiego). W 1918 r. Bronisław Piłsudski utonął w Sekwanie. Podejrzewa się, że utonięcie nastąpiło w wyniku samobójstwa, choć wciąż okoliczności jego śmierci są niejasne. Uroczystości pogrzebowe Bronisława Piłsudskiego odbyły się 29 maja w Paryżu. Pochowany został na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency¹².

Dorobek naukowy Bronisława Piłsudskiego do dziś jest uważany za cenny. Wałki fonograficzne, na których zapisywał nagrania języka Ajnów zostały w latach 80. XX w. wypożyczone z Polski przez Japończyków. Firma SONY skonstruowała wówczas specjalne laserowe urządzenie, pozwalające odtworzyć nagrania. Ponadto po Bronisławie zachowała się bogata spuścizna rękopiśmienna i fotograficzna, która znajduje się w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie¹³.

Potomkowie Bronisława Piłsudskiego

Potomkowie Bronisława Piłsudskiego mieszkają obecnie w Japonii – na Hokkaido oraz w Jokohamie. Wnuk Bronisława, Kazuyasu Kimura (zmarł 17 grudnia 2022 r. ) prowadził w Japonii firmę FC Engineering oraz starał się kultywować pamięć o swoim dziadku. Kazuyasu był związany z Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem, bywał także w Polsce, gdzie odwiedzał symboliczny grób dziadka znajdujący się na Pęksowym Brzyzku¹⁴. Potomkowie Bronisława Piłsudskiego dość późno dowiedzieli się o swoim polskim przodku – żona Bronisława, Shinhinchou, nie opowiadała swoim dzieciom o ich ojcu (którego same nie mogły pamiętać). Dzieci wspominały jedynie, że czasami rodzina otrzymywała paczki z zagraniczną żywnością – prawdopodobnie były one nadawane z Europy przez Bronisława. O swoim dziadku Kazuyasu Kimura oraz jego krewni dowiedzieli się od japońskich etnografów¹⁵.

Kazuyasu Kimura, wnuk Bronisława Piłsudskiego. Źródło: https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/w-japonii-zmarl-kazuyasu-kimura-zwiazany-z-zakopanem-wnuk-bronislawa

1. Bronisław Piłsudski, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw_Pi%C5%82sudski (dostęp: 08.06.2024). ↩︎
2. Bronisław Piłsudski. Brat marszałka na Dalekim Wschodzie, portal Polskie Radio, źródło: https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1442748,Bronislaw-Pilsudski-Brat-Marszalka-na-Dalekim-Wschodzie (dostęp: 08.06.2024). ↩︎
3. B. Osuch, Nieudany zamach na cara Aleksandra III i nieświadomy współudział Józefa Piłsudskiego, Portal Histmag, źródło: https://histmag.org/Nieudany-zamach-na-cara-Aleksandra-III-i-nieswiadomy-wspoludzial-Jozefa-Pilsudskiego-18638 (dostep: 08.06.2024). ↩︎
4. Bronisław Piłsudski. Brat marszałka na Dalekim Wschodzie… poz. cyt. ↩︎
5. Tamże. ↩︎
6. Tamże. ↩︎
7. B. Jelonek, Problematyka prawa Ajnów w Japonii- badania Bronisława Piłsudskiego i sprawa Nibutani Dam, [w:] „Czasopismo naukowe ACTA ERASMIANA”, XV (2017), ss. 109-115. ↩︎
8. Tamże. ↩︎
9. Bronisław Piłsudski, Wikipedia… poz. cyt. ↩︎
10. Wybrane epizody w historii stosunków polsko-japonskich, Ambasada Japonii w Polsce, źródło: https://www.pl.emb-japan.go.jp/relations/epizody.pdf (dostęp: 09.06.2024). ↩︎
11. Bronisław Piłsudski – wybitny brat marszałka, Muzeum Tatrzańskie, źródło: https://muzeumtatrzanskie.pl/?exhibition=bronislaw-pilsudski-niezwykly-brat-marszalka (09.06.2024). ↩︎
12. Bronisław Piłsudski, Wikipedia wolna encyklopedia… poz. cyt. ↩︎
13. Bronisław Piłsudski, Wikipedia, wolna encyklopedia… poz. cyt. ↩︎
14. W Japonii zmarł Kazuyasu Kimura, związany z Zakopanem wnuk Bronisława Piłsudskiego, Portal Historyczny Dzieje.pl, źródło: https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/w-japonii-zmarl-kazuyasu-kimura-zwiazany-z-zakopanem-wnuk-bronislawa (dostęp: 09.06.2024). ↩︎
15. Kazuyasu de domo Piłsudski, źródło: https://naszdomjp.exblog.jp/29780390/ (dostęp: 09.06.2024). ↩︎

Bibliografia:

1. Bronisław Piłsudski – wybitny brat marszałka, Muzeum Tatrzańskie, źródło: https://muzeumtatrzanskie.pl/?exhibition=bronislaw-pilsudski-niezwykly-brat-marszalka (09.06.2024).
2. Bronisław Piłsudski, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw_Pi%C5%82sudski (dostęp: 08.06.2024).
3. Bronisław Piłsudski. Brat marszałka na Dalekim Wschodzie, portal Polskie Radio, źródło: https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1442748,Bronislaw-Pilsudski-Brat-Marszalka-na-Dalekim-Wschodzie (dostęp: 08.06.2024).
4. Jelonek B., Problematyka prawa Ajnów w Japonii- badania Bronisława Piłsudskiego i sprawa Nibutani Dam, [w:] „Czasopismo naukowe ACTA ERASMIANA”, XV (2017), ss. 109-115.
5. Kazuyasu de domo Piłsudski, źródło: https://naszdomjp.exblog.jp/29780390/ (dostęp: 09.06.2024).
6. Osuch B., Nieudany zamach na cara Aleksandra III i nieświadomy współudział Józefa Piłsudskiego, Portal Histmag, źródło: https://histmag.org/Nieudany-zamach-na-cara-Aleksandra-III-i-nieswiadomy-wspoludzial-Jozefa-Pilsudskiego-18638 (dostep: 08.06.2024).
7. W Japonii zmarł Kazuyasu Kimura, związany z Zakopanem wnuk Bronisława Piłsudskiego, Portal Historyczny Dzieje.pl, źródło: https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/w-japonii-zmarl-kazuyasu-kimura-zwiazany-z-zakopanem-wnuk-bronislawa (dostęp: 09.06.2024).
8. Wybrane epizody w historii stosunków polsko-japonskich, Ambasada Japonii w Polsce, źródło: https://www.pl.emb-japan.go.jp/relations/epizody.pdf (dostęp: 09.06.2024).