Najważniejszy pisarz Głębokiego (miejscowość na Białorusi), twórca nieśmiertelnych postaci polskiej literatury oraz powieści przenoszących czytelnika w realia dwudziestolecia międzywojennego – Tadeusz Dołęga-Mostowicz. Jego życie i twórczość do dziś fascynują i inspirują, a związki z ziemią dzisiejszej Białorusi dopełniają obrazu wybitnego autora „Znachora”.
Fakty o Tadeuszu Dołędze-Mostowiczu
Tadeusz Dołęga-Mostowicz, pisarz znany z takich powieści jak „Znachor” czy „Kariera Nikodema Dyzmy”, maluje w swojej twórczości obraz międzywojennego społeczeństwa. Ale mało kto wie, że ten popularny pisarz przyszedł na świat na terenach dzisiejszej Białorusi i w swoich młodzieńczych latach był świadkiem odrodzenia polskości na Witebszczyźnie.
Głębokie, niewielkie miasto położone na terenie dzisiejszej Białorusi, może pochwalić się szczególnym dziedzictwem. To tu, na ziemiach kresowych Rzeczpospolitej, mieszkała rodzina Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. Choć pisarz rzadko odwiedzał miejsce swojego dzieciństwa, to pamięć o nim i jego rodzinie wciąż żyje wśród mieszkańców tych terenów.
Opisując miejsce swojego urodzenia, Tadeusz sugerował, że to folwark Okuniewo – odłam szlacheckiej tradycji Rzeczypospolitej. Ta informacja do dziś budzi spekulacje i mogła być elementem tworzonego przez siebie mitu szlacheckiego pochodzenia, bowiem sporo przed urodzeniem pisarza, folwark w Okuniewie został sprzedany przez jego rodzinę.
Mostowiczowie – rodzina o polskich korzeniach
Sam Tadeusz Dołęga-Mostowicz, wychował się w domu – silnie związanym z patriotyzmem – Stefana i Stanisławy. Pisarz podkreślał swój polski rodowód, dodając choćby do nazwiska Mostowicz przydomek „Dołęga” (nazwa ich herbu rodowego). Głębokie, w którym spędził swoje dzieciństwo, było wówczas miejscem ożywionej działalności politycznej i społecznej. Po zdławieniu powstania styczniowego, rosyjskie władze wprowadziły intensywną rusyfikację na tych terenach. Jednak na przełomie XIX i XX wieku zaczęły się budzić ruchy narodowe Polaków i Białorusinów, a polskie i białoruskie żywioły zaczęły konkurować z rusyfikacją na polu kulturalnym i obywatelskim.
Od folwarku Okuniewo po wojenne boje
Odrodzenie polskości miało miejsce na oczach rodziny Mostowiczów, wśród których Tadeusz był jednym z trójki dzieci. Ich dom, pełen patriotyzmu i wzajemnej pomocy, stał się miejscem, w którym kształtowało się poczucie polskości. Nawet najmłodsza z dzieci, Jadwiga, już jako dziecko przejawiała wielką ofiarność, przekazując swoje pieniądze na pomoc potrzebującym.
Rodzina Dołęgi-Mostowiczów cieszyła się dużym szacunkiem w społeczności Głębokiego. Jednak ich pochodzenie obrosło pewnymi zagadkami i mitami. Sam Tadeusz wyjaśniał, że nazwisko „Dołęga” pochodziło od herbu rodu matki. Podawał również, że urodził się w folwarku Okuniewo. Istnieją teorie, że mógł to robić, by podkreślić swoją przynależność do szlachty.
Wychowanie w duchu patriotyzmu
Mostowiczowie wychowywali swoje dzieci w otoczeniu polskich dzieł literackich, wpajając im wartości patriotyzmu i ofiarności. Takie wychowanie zaowocowało wzajemną pomocą, czego odzwierciedleniem może być historia młodszej siostry Tadeusza, Jadwigi, która w wieku zaledwie 10 lat, zrezygnowała z osobistych przyjemności, przekazując środki na rzecz potrzebujących.
Odziedziczone ideały pomogły ukształtować charakter Tadeusza, dla którego wartości narodowe były elementem codziennego życia, czego dowodem jest jego ochotnicza służba podczas wojny z bolszewikami.
Warto podkreślić, że sukces literacki pisarza, który zrezygnował z dziennikarstwa po brutalnym napadzie, objawił się również w liczbie ekranizacji jego dzieł. W przeciwieństwie do teraźniejszych czasów, kiedy to twórczość często przemija wraz z jej twórcą, Dołęga-Mostowicz pozostaje żywy dzięki zachowanym opowieściom, przedwojennym afiszom i pamiątkom. Premiera filmu „Znachor” na Netfixie stanowi potwierdzenie współczesnego hołdu dla twórczości Tadeusza Dołęgi-Mostowicza.
Pisarz z korzeniami na Białorusi
Czy rozpoznawalna postać „Znachora” wynikała z życiowych doświadczeń jego twórcy?
Skrywane tajemnice inspiracji „Znachora”, dyskutowane przez miejscowych i krajoznawców jak Kastuś Szytal, rozpalają wyobraźnię o możliwych pierwowzorach profesora Wilczura – postaci, która odcisnęła silne piętno na polskiej literaturze i kinematografii. Niezależnie od wyników tych poszukiwań, „Znachor” Dołęgi-Mostowicza jest trwale związany z atmosferą międzywojennych ziem Witebszczyzny.
Dziś, kiedy światło reflektorów po raz kolejny kierowane jest na dzieło Tadeusza Dołęgi-Mostowicza, warto przypomnieć, że jego historię tworzą nie tylko słynne postaci i powieści, ale także ziemia, z której wyrósł – tereny dzisiejszej Białorusi zatopione w historii jego rodziny i narodu.
Śmierć Tadeusza Dołęgi-Mostowicza w trakcie II wojny światowej była tragicznym zakończeniem życia tego wybitnego pisarza. Mimo to, jego spuścizna literacka pozostaje żywa, a filmy na podstawie jego powieści nadal cieszą się popularnością, także na terenie dzisiejszej Białorusi. Dzięki badaniom Kastusia Szytala oraz staraniom lokalnej społeczności, pamięć o Tadeuszu Dołędze-Mostowiczu jest pielęgnowana. Tablica pamiątkowa w Głębokiem oraz wspomnienia mieszkańców świadczą o dumie z syna swojej ziemi, który swoją twórczością wzbogacił polską i światową kulturę.
https://pl.wikipedia.org
