Polskie uzdrowisko na Litwie – Druskieniki

Tak dziś, jak i w II Rzeczypospolitej Polskiej jednym z najpopularniejszych miejsc służących do odpoczynku były kurorty i uzdrowiska. Taką formę spędzania urlopów preferowała elita II RP, w tym marszałek Józef Piłsudski. Naczelnik państwa upatrzył sobie leżące na dzisiejszej Litwie Druskieniki. To upodobanie sprawiło, że mała miejscowość stała się słynna na całą Polskę i do dziś cieszy się statutem popularnego kurortu.

Początki miasta Druskieniki

Nazwa miasta Druskieniki (lit. Druskininkai) wywodzi się najprawdopodobniej od litewskiego słowa druska czyli sól. I faktycznie miasto i okolice położne są na złożach solanki. Inna, ale bliźniaczo podobna hipoteza zakłada, że nazwa miasta wywodzi się o słowa druskininkas oznaczającego człowieka zajmującego się warzeniem soli. Pierwsza poważna wzmianka o dzisiejszych Druskienikach pochodzi z 1636 roku chociaż sama wieś została wymieniona w Metryce Litewskiej już z 1563 roku. Pewnym jest również, że w granicach dzisiejszego miasta istniało średniowieczne grodzisko. Ów grodzisko padło ofiarą pożaru w 1308 roku. Ta katastrofa doprowadziła do znacznego wyludnienia w całej okolicy.

Już w XVII wieku odnotowano przypadki używania lokalnej solanki i borowiny do leczenia. Jednym z prekursorów tego typu działań miał być miejscowy znachor niejaki Pranas Surutis. Z czasem wpierw wieś, a później miasteczko zaczęło cieszyć się coraz większą popularnością związaną z leczniczymi walorami okolicy. Sława Druskienik dotarła nawet na dwór królewski w Warszawie. W 1794 roku nasz ostatni król – Stanisław August Poniatowski nadał miejscowości leżącej w ówczesnym województwie trockim prestiżowy status Uzdrowiska Królewskiego. Wkrótce później rozpoczęto podwaliny pod budowę kurortu. Upadek I Rzeczypospolitej na szczęście nie zahamował tych planów.

Rozwój uzdrowiska w XIX wieku

Rosjanie, którzy przejęli te ziemie w 1795 roku, nie zaniechali planów przekształcenia Druskienik w uzdrowisko. Co prawda działania te postępowały w typowym dla carskiej Rosji tempie – nieprzyspieszone również przez burzliwy okres napoleoński – jednak z biegiem lat miejscowość zyskiwała na znaczeniu. W 1835 roku nadano jej status uzdrowiska państwowego. Jednym z pionierów badań nad lokalną solanką oraz ważnym promotorem rozwoju kurortu był polski chemik, profesor Ignacy Fonberg. Wkrótce rozpoczęto intensywną rozbudowę infrastruktury leczniczej – powstały łazienki, pijalnie wód, pensjonaty i domy kuracyjne. Dzięki dogodnemu położeniu – w pobliżu Wilna, Grodna i Warszawy – Druskieniki szybko zyskały popularność wśród elit rosyjskich, polskich i litewskich.

W drugiej połowie XIX wieku kurort przeżywał swój złoty okres. Choć aż do 1912 roku nie posiadał połączenia kolejowego, przyciągał licznych kuracjuszy – zwłaszcza ze środowisk inteligenckich i artystycznych. Bywali tu m.in. Stanisław Moniuszko, Napoleon Orda, Jan Czeczot, Eliza Orzeszkowa, a także młody Józef Piłsudski, który odwiedzał Druskieniki w dzieciństwie wraz z rodziną. W tym okresie powstały romantyczny park zdrojowy z alejkami i fontannami, pierwsze drewniane wille w stylu szwajcarskim oraz cerkiew prawosławna św. Piotra i Pawła (1865). Mieszkańcy i kuracjusze mogli również korzystać z kaplicy katolickiej, a społeczność żydowska miała do dyspozycji murowaną synagogę, która pełniła ważną rolę w życiu religijnym i społecznym miasta. Pod koniec stulecia otwarto teatr sezonowy i salę koncertową, czyniąc z Druskienik nie tylko ośrodek leczenia, lecz także centrum życia kulturalnego.

Pierwsze lata w Niepodległej

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku los Druskienik długo pozostawał niepewny. Ostatecznie miejscowość znalazła się w granicach Litwy Środkowej, a po jej formalnej inkorporacji w 1922 roku została częścią województwa wileńskiego II RP. Dla odrodzonego państwa polskiego Druskieniki miały ogromne znaczenie – zarówno prestiżowe, jak i zdrowotne. Były jednym z najbardziej renomowanych kurortów Polski międzywojennej, rywalizując z takimi ośrodkami jak Truskawiec, Ciechocinek czy Krynica.

Już w latach 20. rozpoczęto rządowy program rewitalizacji uzdrowisk, w ramach którego zmodernizowano infrastrukturę kuracyjną miasta. Powstały nowe łazienki mineralne, zakłady borowinowe, domy wypoczynkowe i pensjonaty. Szczególną popularnością cieszyły się kąpiele błotne i kuracje solankowe. Druskieniki przyciągały zarówno zamożnych obywateli, jak i członków klasy średniej – zwłaszcza inteligencję i nauczycieli. W 1923 roku miejscowość uzyskała połączenie kolejowe z Grodnem i Wilnem, a latem kursowały także specjalne pociągi kuracyjne z Warszawy i Lwowa, co znacząco zwiększyło dostępność kurortu.

Mimo że sezon kuracyjny przypadał głównie na lato, miasto tętniło życiem również poza wakacjami. Działały tu kawiarnie, biblioteki, teatr amatorski, a także instytucje społeczne jak Towarzystwo Przyjaciół Druskienik. Architektura miasta rozwijała się w duchu drewnianej secesji z domieszką stylu zakopiańsko-litewskiego. W latach 20. popularność Druskienik szybko rosła – i był to dopiero początek ich międzywojennego rozkwitu. W 1928 roku kurort został uznany za ,,uzdrowisko posiadające charakter użyteczności publicznej”.

Warto dodać, że Druskiniki były ukochanym uzdrowiskiem Marszałka Piłsudskiego. Józef Piłsudski kilkukrotnie odwiedzał Druskieniki w okresie międzywojennym, ceniąc uzdrowisko za spokój i specyficzny mikroklimat. W 1924 roku wypoczywał tam, korzystając z kąpieli borowinowych i inhalacji. Jego obecność przyciągała uwagę kuracjuszy i mieszkańców, choć sam Marszałek unikał oficjalnych wystąpień. Chętnie spacerował po okolicznych lasach i nad Niemnem. Wizyty Piłsudskiego podnosiły prestiż Druskienik jako nowoczesnego kurortu II RP.

Złoty wiek kurortu

Lata 30. XX wieku to apogeum świetności Druskienik jako uzdrowiska II Rzeczypospolitej. Rozwijająca się infrastruktura, coraz liczniejsze inwestycje oraz szeroka promocja sprawiły, że miasto przyciągało tysiące kuracjuszy rocznie. W 1934 roku rozpoczęto budowę nowoczesnego domu zdrojowego, który miał być perłą w koronie kurortu. Kuracje odbywały się już nie tylko w łazienkach i pensjonatach, ale także w specjalistycznych sanatoriach – część z nich prowadzono pod auspicjami wojska i funduszy ubezpieczeniowych.

Druskieniki nie były jednak wyłącznie miejscem leczenia. W mieście organizowano koncerty symfoniczne, spotkania literackie i bale. Działało stałe kino, a kuracjusze mogli korzystać z kortów tenisowych, przystani nad Niemnem czy przeszklonych pijalni wód. Na ulicach rozbrzmiewały różne języki: polski, jidysz, rosyjski, litewski. W tej wieloetnicznej mozaice wyróżniała się szczególnie społeczność żydowska, stanowiąca około jednej trzeciej mieszkańców miasta. Posiadała własną synagogę, szkoły, organizacje społeczne i liczne pensjonaty.

Wśród osób odwiedzających miasto znaleźli się wybitni twórcy i politycy, tacy jak Maria Dąbrowska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Ludwik Solski czy marszałek Śmigły-Rydz. Funkcjonowały tu również świątynie różnych wyznań: neogotycki kościół Matki Bożej Szkaplerznej (ukończony w 1930), prawosławna cerkiew św. Piotra i Pawła (z 1865), synagoga oraz mniejsza kaplica katolicka. Lato 1939 roku miało być kolejnym udanym sezonem, ale nad Europą gromadziły się już chmury wojny. We wrześniu miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną, a kilka tygodni później przekazane Litwie. W 1940 roku, po okupacji Litwy przez ZSRR, Druskieniki zostały włączone do Litewskiej SRR, kończąc tym samym burzliwy, lecz niezwykle barwny i twórczy rozdział ich polskiej historii.

W cieniu gwiazdy czerwonej – miejscowość w czasach sowieckich

W latach 1941–1944 ukochane uzdrowisko Piłsudskiego znajdowało się pod niemiecką okupacją. Niemcy przekształcili miasteczko w Memeltalbad¹ – kurort, który stał się szpitalem dla tysięcy rannych z frontu wschodniego. Miasteczko utraciło wówczas swój wieloetniczny charakter. Blisko 1000 druskiennickich Żydów zamknięto w getcie, większość zginęła później w niemieckich obozach zagłady. W lipcu 1944 Druskieniki ponownie zajęły wojska radzieckie. Od tego momentu do 1991 uzdrowisko wchodziło w skład Litewskiej SRS. Miasto przekształcono w zamknięty kurort pod ścisłą kontrolą władz. Leczyli się tu głównie uprzywilejowani obywatele ZSRR: towarzysze, wojskowi, urzędnicy. W latach 50. i 60. ruszyła rozbudowa socjalistycznej infrastruktury – część przedwojennej zabudowy zniknęła, ustępując blokom i prefabrykowanym domom wypoczynkowym. Romantyzm dawnego uzdrowiska ustąpił estetyce betonu.

Symbolem zerwania z przeszłością było zniszczenie w 1964 roku rodzinnego dworku Piłsudskich. Obiekt, który mógłby być miejscem pamięci, zrównano z ziemią – po cichu, bez śladu. Piłsudski, niegdyś bywalec Druskienik, dla Moskwy był złem wcielonym, którego ślady należało wymazać. Mimo wszystko sowieckie Druskieniki – przemianowane na Druskininkai – wciąż przyciągały kuracjuszy z całego ,,Czerwonego Imperium”. Działały przez cały rok, lecz dostęp mieli tylko ci z legitymacją, przydziałem lub znajomościami. Miasto tętniło życiem, ale było to życie sformatowane – zgodne z linią partii i potrzebami państwa. Dla miejscowych – Litwinów i przesiedleńców – był to świat z jednej strony stabilny, z drugiej pozbawiony wolności. Dopiero rozpad ZSRS w 1991 zakończył ten rozdział. Kurort przetrwał, ale duch miasta uległ przemianie – z barwnego, wielokulturowego miejsca zmienił się w radziecki kombinat leczenia, odarty z dawnej tożsamości.

Druskieniki w niepodległej Litwie

Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości w 1991 roku Druskieniki zaczęły stopniowo odzyskiwać dawny charakter. Choć okres postsowiecki oznaczał początkowo kryzys, degradację infrastruktury i odpływ ludności, to od początku XXI stulecia uzdrowisko przeżywa drugą młodość. Z pomocą unijnych funduszy i prywatnych inwestorów odrestaurowano centrum miasta, unowocześniono sanatoria i stworzono nowoczesną infrastrukturę przyciągającą turystów przez cały rok. Obok słynnych źródeł leczniczych pojawiły się aquapark, centrum spa, kompleksy rehabilitacyjne i kryty stok narciarski. Wzrosła liczba hoteli, restauracji i atrakcji kulturalnych, co sprawia, że Druskieniki stają się coraz popularniejszym miejscem wypoczynku dla rodzin i osób szukających zdrowotnych kuracji.

Druskieniki ponownie przyciągają kuracjuszy – zarówno z Litwy, jak i z zagranicy, w tym z Polski. Polacy chętnie wracają tu sentymentalnie: śladami Piłsudskiego, polskiej arystokracji i kresowej tradycji. Na miejscu działa niewielka, ale aktywna społeczność polska – potomkowie dawnych mieszkańców i osadników – kultywująca język, pamięć i kulturę. W mieście funkcjonują polskie klasy, organizowane są polonijne wydarzenia, a polski język – zwłaszcza latem – słychać na ulicach częściej niż rosyjski. Polonia angażuje się w życie miasta, wspierając lokalne inicjatywy i podtrzymując historyczne więzi.

Druskieniki mają także sieć miast partnerskich, które wspierają wymianę kulturalną i współpracę gospodarczą. Wśród nich są miasta polskie, takie jak Augustów i Suwałki, z którymi współpraca pozostaje żywa. Dzisiejsze Druskieniki to miejsce styku przeszłości i nowoczesności. To nadal uzdrowisko, ale nie tylko „dla wybranych” – otwarte, wielojęzyczne i żywe. Choć z dawnym duchem dawno się rozstały, zachowały atmosferę wyciszenia, las, wodę i cień historii, który wciąż nadaje miejscom niepowtarzalny klimat i charakter.

1. Dosłownie ,,kąpielisko doliny Niemna”. ↩︎