Polska bohaterka brytyjskiego wywiadu

Krystyna Skarbek, znana również pod pseudonimem Christine Granville, to jedna z najbardziej niezwykłych postaci związanej z okresem drugiej wojny światowej. Była Polką, która dzięki swojej odwadze, inteligencji i wyjątkowej charyzmie zdobyła zaufanie brytyjskich służb specjalnych, a nawet stała się ulubioną agentką samego Winstona Churchilla. Jej życie, pełne przygód i tajemnic było obiektem wielu legend krążących pośród agentów brytyjskiego wywiadu, stało się także inspiracją dla wielu książek i powieści.

Krystyna Skarbek – wczesne życie

Krystyna Skarbek urodziła się 1 maja 1908 roku w Warszawie jako córka hrabiego Jerzego Skarbka i Stefanii Goldfeder¹. Od najmłodszych lat Krystyna była znana z niezależnego charakteru, odwagi i zamiłowania do przygód. Uprawiała jazdę konną i wspinaczkę górską². Zachwycała także nietuzinkową urodą – w 1930 roku uczestniczyła nawet w konkursie Miss Polonia³. O uroku Krystyny Skarbek pisał Arkady Fidler w swoich wspomnieniach o „kobietach swej młodości”. Przyszłą tajną agentkę poznał on bowiem w Warszawie w latach 30. XX w. Wspomnienia podróżnika brzmią następująco:

(…) Była młodą kobietą o niezwykłej urodzie i burzliwych losach. (…) Krystyna zwróciła na mnie roziskrzony wzrok i zbliżyliśmy się do siebie. Chociaż obdarzona bujnym temperamentem, pozostaliśmy tylko przyjaciółmi; wolałem stwarzać z nią przy stole restauracyjnym czy dansingowym miłe nastroje pełne wesołych szaleństw i szampańskiej fantazji, niż wdawać się w amory. Krystyna była wyjątkowo urocza, inteligentna, lecz nabita dziwnymi kompleksami; przeżywała rodowe fanaberie i snobistyczne łamańce (…)⁴

Krystyna Skarbek nie miała niestety wielkiego szczęścia w miłości. Za swojego pierwszego męża – pabianickiego przemysłowca Gustawa Gettlicha wyszła mając 19 lat (ślub odbył się 21 kwietnia 1930 r.). Małżeństwo niestety rozpadło się po 6 miesiącach. Jej kolejnym mężem był podróżnik, pisarz i dyplomata Jerzy Giżycki, za którego wyszła w 1938 r.⁵ Giżycki w 1939 r. przebywał wraz z małżonką w Kenii, gdyż miał pracować jako dyplomata w stolicy Abisynii. To właśnie w Afryce małżonków zastałą informacja o wybuchu wojny. Wkrótce wyjechali oni do Francji. Tam doszło do separacji małżeństwa. Krystyna Skarbek z Francji wkrótce przedostała się do Anglii⁶.

Początki kariery w brytyjskim wywiadzie

W Wielkiej Brytanii Krystyna Skarbek postanowiła wykorzystać swoje przedwojenne znajomości, dzięki którym zgłosiła się do brytyjskiego wywiadu – Special Operations Executive (SOE), powołanego przez Winstona Churchilla. Przyjęła wówczas nową tożsamość i zaczęła występować jako urodzona w 1915 roku Christine Granville⁷. Jej motywacją była chęć walki o ojczyznę oraz wsparcie aliantów w walce z hitlerowskimi Niemcami. Krystyna szybko zdobyła zaufanie brytyjskich służb, oferując swoje szerokie kontakty w Europie Środkowej oraz znajomość regionu.

Wkrótce rozpoczęła pierwsze misje w okupowanej Europie. Dzięki swej urodzie, inteligencji i wrodzonemu wdziękowi potrafiła manipulować Niemcami, zdobywając cenne informacje i wspierając ruch oporu. Jej umiejętność zachowania zimnej krwi w trudnych sytuacjach była kluczowa – Skarbek wielokrotnie unikała aresztowania, często wykorzystując swoje talenty do dyplomatycznej perswazji.

Działalność wywiadowcza

Jednym z najbardziej spektakularnych osiągnięć Krystyny Skarbek było przeprowadzenie ryzykownej misji na Węgrzech w 1941 roku. Tam, dzięki jej sprytowi, udało się jej uwolnić dwóch kluczowych agentów brytyjskiego wywiadu. W Budapeszcie współpracowała ze swoim przyjacielem Andrzejem Kowerskim (pseudonim Andrew Kennedy). Wiadomo, że z terenu Węgier kilkukrotnie odwiedzała Słowację i Polskę, przemieszczając się konspiracyjnym szlakiem jako kurierka tatrzańska⁸.

Jej operacje na terenie okupowanej Polski i Francji były równie imponujące. W 1944 roku odegrała kluczową rolę w mobilizacji francuskiego ruchu oporu, który miał ogromne znaczenie podczas alianckiej inwazji w Normandii. Na terenie Francji Skarbek, pracując pod przykryciem, angażowała się w transport broni, sabotowanie niemieckich linii zaopatrzeniowych oraz pomoc w ucieczce alianckich jeńców wojennych.

Skarbek współpracowała także ze Stefanem Witkowskim – była „łącznikiem” pomiędzy tworzoną przez niego organizacją „Muszkieterzy”, a organizacją Secret Itelligence Service⁹. W międzyczasie, wraz z Kowerskim pomagała organizować ucieczki Polaków w internowanych węgierskich obozach i zbierała informacje wywiadowcze – według niektórych źródeł to właśnie Skarbek miała dostarczać danych pozwalających na uściślenie przywidywanego ataku Niemiec na ZSRR¹⁰.

W kolejnych latach Krystyna Skarbek i Andrzej Kowerski powrócili do Wielkiej Brytanii. Tam, jako agenci SOE byli prowadzeni przez Francisa Cammaertsa, brytyjskiego oficera. Ten w 1941 r. przeniósł ich na Bliski Wschód, gdzie przez ponad rok pracowali w Kairze dla Brytyjczyków. W 1944 r. Krystyna Skarbek rozpoczęła nową misję w okupowanej Francji, gdzie (po przeszkoleniu spadochronowym) została zrzucona jako Pauline Armand. Tam pomagała francuskim partyzantom na płaskowyżu Vercos, organizując m.in. akcję wykupienia z rąk Gestapo kilku aresztowanych szefów siatki sabotażowo-dywersyjnej „Jockey”¹¹. Miała wówczas wykorzystać swój wyjątkowy urok osobisty oraz sztukę perswazji. Według podań, Skarbek przedstawiła się dowódcy gestapo jako siostrzenica generała Montgomery’ego i obiecała mu zachowanie jego życia po wkroczeniu aliantów. Niemiec miał jej uwierzyć, uwolnić więźniów, a nawet podarować broń i samochód, którym ewakuowali się oni przez granicę¹².

Ulubiona agentka Churchilla

Krystyna Skarbek stała się jedną z ulubionych agentek Churchilla nie tylko ze względu na swoje osiągnięcia, ale także dzięki osobistemu urokowi i oddaniu sprawie. Churchill był pod wrażeniem jej odwagi, a jej misje często miały kluczowe znaczenie dla strategicznych planów alianckich. W tamtych czasach kobiety w wywiadzie były rzadkością, a Skarbek dzięki swojej charyzmie i profesjonalizmowi przełamywała stereotypy dotyczące roli płci w działaniach wojennych.

Niektórzy historycy uważają, że to właśnie Krystyna była pierwowzorem Vesper Lynd –  jednej z fikcyjnych bohaterek powieści Iana Fleminga o Jamesie Bondzie, co świadczy o jej legendarnym statusie w świecie tajnych agentów.

Tragiczny koniec Skarbek

Krystyna Skarbek wielokrotnie wnosiła o przerzucenie jej do Polski podczas trwania Powstania Warszawskiego. Za każdym razem spotykała się z odmową¹³. Została zdemobilizowana w Kairze w kwietniu 1945 r. Mimo swoich zasług, otrzymała wówczas odprawę w wysokości 100 funtów (przeciętna roczna płaca wynosiła wówczas około 3000 funtów). Dodatkiem do zapłaty były osobiste podziękowania od Winstona Churchilla¹⁴.

Skarbek po wojnie pozostała w Anglii, gdzie dzieliła los wielu „zapomnianych” polskich żołnierzy. Nie mając zbyt wiele pieniędzy i nie posiadając obywatelstwa, podejmowała się nisko płatnych prac. Była m.in. pokojówką w hotelu, felietonistką i stewardessą na statkach pasażerskich. To właśnie podczas jednego z rejsów poznała Dennisa Muldowneya, którego oświadczyny odrzuciła. Ten, nie mogąc poradzić sobie ze zranionym uczuciem, zaatakował Krystynę 15 czerwca 1952 r. w londyńskim hotelu „Shelbourne”. Rana od pchnięcia nożem okazała się śmiertelna¹⁵ – ulubiona agentka Churchilla zmarła tego samego dnia. Została pochowana w Londynie na rzymskokatolickim cmentarzy St. Mary w Kensal Green¹⁶.

Niektórzy poddają w wątpliwość okoliczności śmierci Honoraty Skarbek. Dziwić ma także uległość Dennisa Muldowneya, którego szybko ujęto i skazano na śmierć. Według relacji sam miał po aresztowaniu prosić policję o szybką egzekucję, „by mogli się połączyć w zaświatach”¹⁷.

1. Krystyna Skarbek (1908-1952), portal Dzieje.pl, źródło: https://dzieje.pl/postacie/krystyna-skarbek-1908-1952 (dostęp: 02.10.2024). ↩︎
2. Krystyna Skarbek, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Krystyna_Skarbek (dostęp: 03.10.2024). ↩︎
3. Tamże. ↩︎
4. A. Fiedler, Kobiety mej młodości, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1989, s. 52. ↩︎
5. B. Kuraś, P. Smoleński, Krzyżyk niespodziany: czas Goralenvolk, Wołowiec, Wydawnictwo Czarne, 2017, s. 89, ↩︎
6. M. Laszczkowski, Kobiety Niepodległej, Biuro Programu „Niepodległa”, Warszawa 2021, s. 137 ↩︎
7. Krystyna Skarbek (1908-1952), portal Dzieje.pl… poz. cyt. ↩︎
8. Tamże. ↩︎
9. Krystyna Skarbek, Wikipedia… poz. cyt. ↩︎
10. Tamże. ↩︎
11. Tamże. ↩︎
12. Krystyna Skarbek (1908-1952), portal Dzieje.pl… poz. cyt. ↩︎
13. Krystyna Skarbek. Ulubiona agentka Churchilla, Polskie Radio, źródło: https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/1631366,krystyna-skarbek-ulubiona-agentka-churchilla (dostęp: 03.10.2024). ↩︎
14. M. „B”., Biskup, Śladami zapomnianych bohaterów, Wydawnictwo Vesper, Poznań 2011, s. 480–486. ↩︎
15. Krystyna Skarbek. Ulubiona agentka Churchilla, Polskie Radio… poz. cyt. ↩︎
16. Polka, ulubiona agentka premiera, u boku autora Bonda, [w:] „Polska. Dziennik Łódzki”, 2 listopada 2012, nr 256, s. 21. ↩︎
17. Krystyna Skarbek (1908-1952), portal Dzieje.pl… poz. cyt. ↩︎

Bibliografia:

• Biskup  M. „B”., Śladami zapomnianych bohaterów, Wydawnictwo Vesper, Poznań 2011.
• Fiedler A., Kobiety mej młodości, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1989.
• Krystyna Skarbek (1908-1952), portal Dzieje.pl, źródło: https://dzieje.pl/postacie/krystyna-skarbek-1908-1952 (dostęp: 02.10.2024).
• Krystyna Skarbek, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Krystyna_Skarbek (dostęp: 03.10.2024).
• Krystyna Skarbek. Ulubiona agentka Churchilla, Polskie Radio, źródło: https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/1631366,krystyna-skarbek-ulubiona-agentka-churchilla (dostęp: 03.10.2024).
• Kuraś B., Smoleński P., Krzyżyk niespodziany: czas Goralenvolk, Wołowiec, Wydawnictwo Czarne, 2017.
• Laszczkowski M., Kobiety Niepodległej, Biuro Programu „Niepodległa”, Warszawa 2021.
• Polka, ulubiona agentka premiera, u boku autora Bonda, [w:] „Polska. Dziennik Łódzki”, 2 listopada 2012, nr 256.