Polscy osadnicy i wino: fascynujące dzieje Polish Hill River

Autor:Anna Kuleszewicz-Toborek

Polish Hill River to niewielka, malownicza miejscowość położona w regionie Clare Valley w Południowej Australii. Znana jest przede wszystkim ze swojej bogatej historii, silnie związanej z polskimi osadnikami, którzy przybyli tutaj w XIX wieku. Dziś, oprócz pięknych krajobrazów, miejscowość ta słynie również z produkcji wysokiej jakości wina, co stanowi istotny element jej współczesnej tożsamości.

Polska emigracja do Australii

Historii polskiego osadnictwa w regionie Clare Valley sięgają XIX wieku. Należy na wstępie zaznaczyć, że Australia nie była najpopularniejszym kierunkiem dla polskich emigrantów, którzy częściej wybierali Stany Zjednoczone Ameryki Północnej lub Brazylię jako swój nowy dom¹. Jak zatem znaleźli się na południu australijskiego kontynentu?

Można powiedzieć, że „inspiracją” dla Polaków byli osadnicy niemieccy, którzy rozpoczęli emigrację do Australii już w latach 30. XIX w. W większości byli to luterańscy mieszkańcy Prus i Pomorza, którzy sprzeciwiali się polityce religijnej króla Fryderyka Wilhelma III². Według dostępnych informacji, już w 1838 r. okręt „Książę Jerzy” przybył do Portu Misery (dzisiejszy Port w Adelajdzie), niosąc na swoim pokładzie nowych osadników. Większość z nich to byli Niemcy, jednakże pomiędzy nimi znalazły się także polskie nazwiska³.

Kolejni migranci przybyli do Australii we wrześniu 1844 r. na pokładzie okrętu „George Washington”. Pośród 164 pasażerów znajdowali się Polacy pochodzący z Dąbrówki Wielkopolskiej (w źródłach przewijają się nazwiska Młodystach, Wallent, Krolling oraz Stanicki). Osiedlili się oni w Barossa Valley, zanim jednak postawili swoje stopy na australijskiej ziemi spędzili długie 4 miesiące na pokładzie okrętu. Według gazety „The Observer” podczas podróży zmarło troje dorosłych oraz troje dzieci, z kolei ośmioro dzieci urodziło się na pokładzie okrętu. Można sobie tylko wyobrazić jak trudna musiała być to podróż⁴.

W 1856 r. z Hamburga do Adelaide wyruszył kolejny okręt „August”, niosący na swoim pokładzie osadników z Dąbrówki Wielkopolskiej i Zbąszynia (łącznie 131 Polaków pośród 231 pasażerów). Podróż zajęła tym razem 3 miesiące i 11 dni. Szczęśliwie, podczas podróży nikt nie stracił życia, a na pokładzie urodziło się 1 dziecko⁵.

Port w Adelajdzie w 1847 r. Źródło: By William Anderson Cawthorne (attrib.) – State Library of New South Wales, PXD 39, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=148532614

Nowe życie w nowym świecie

Polscy imigranci początkowo zaczęli osiedlać się w okolicach miasta Adelaide, położonego w Południowej Australii. Po pewnym czasie przemieścili się około 130 km na północ – w okolice młodego miasta Sevenhill (zostało ono założone w 1850 r. przez jezuickich misjonarzy z Austrii). Polacy osiedlali się we wschodniej części miasta, którą nazywano wówczas „Hill River”. Z czasem zyskała ona jednak nowy przydomek: Polish Hill River⁶.

Polscy osadnicy przynieśli ze sobą nie tylko język i tradycje, ale także umiejętności rolnicze i rzemieślnicze, które szybko przyczyniły się do rozwoju lokalnej społeczności. Już w 1857 r. Polak o nazwisku Niemiec kupił pierwszą ziemię w Hill River. Niebawem dołączył do niego kolejny rodak – Jan Nykiel, który nabył spory kawałek ziemi, na którym założył sklep mięsny oraz winiarnię, w której produkowano wino przez kolejne 30 lat.

W tamtym okresie populacja Południowej Australii wynosiła około 63 tys. osób. Polacy, mimo iż nie byli liczną grupą, aktywnie brali udział w lokalnych sprawach. Pierwszymi Polakami, którzy stali się członkami lokalnych władz samorządowych byli lekarz A. Sokołowski, Michał Ruciak, Karol Kozłowski, Tomasz Niemiec, Jan Nykiel oraz Polak o nazwisku Małycha⁷.

Polski Kościół w Australii

Z inicjatywy Polaków w Hill River do Australii sprowadzono polskiego księdza – pochodzącego ze wsi Kupczyńce (obecny obwód Tarnopolski na Ukrainie) Leona Rogalskiego. 40-letni jezuita przybył do portu w Melbourne w marcu 1870 r. Z jego pomocą, już rok później, bo w 1871 r., udało się wnieść kościół św. Stanisława, który do dziś jest ważnym miejscem spotkań lokalnej społeczności oraz świadectwem ich religijności i przywiązania do korzeni (ziemię pod kościół ofiarował Jan Nykiel). Kościół ten, wykonany z kamienia, jest jednym z najstarszych budynków w regionie i stanowi symbol trwałości polskiego dziedzictwa w Australii⁸.

Kościół św. Stanisława w Polish Hill River. Źródło: Autorstwa Roo72, Original uploader was Roo72 at pl.wikipedia – Transferred from pl.wikipedia; transferred to Commons by User:Pjahr using CommonsHelper., Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6077146

Ksiądz Rogalski swojej misji nie ograniczał jedynie do posługi religijnej. Z jego inicjatywy kwitło życie kulturowe polskiej społeczności w Hill River. Ksiądz postanowił odnaleźć i poznać wszystkie polskie rodziny w okolicy (było ich około 40). Z jego inicjatywy powstała polska szkoła – w 1884 r. uczęszczało do niej 29 dzieci, które uczuły się języka polskiego, czytania, pisania, arytmetyki i śpiewu. W River Hill udało się stworzyć także polską czytelnię, dobrze zaopatrzoną w polskie książki i czasopisma⁹.

„Mała Polska” istniała w River Hill aż do początków XX w. Ostatni napływ osadników datuje się na 1876 r. – byli to Polacy przybyli z Ziemi Lubuskiej (Zbąszynek i Babimost). Osiedlali się nie tylko w River Hill, ale również w Adelaide, Clare, Tanundzie i Blyth. Z czasem jednak mieszkańcy Australii Południowej zaczęli przenosić się w inne rejony kraju – szczególnie do stanów Wiktoria oraz Nowa Południowa Walia, co było związane z odkrytymi tam złożami złota.

Szkoła w River Hill została zamknięta w 1925 r., a w latach 50 XX w. doszło do desakralizacji Kościoła, co związane było z brakiem wiernych i brakiem kapłana (ks. Rogalski zmarł w 1906 r.). Przez lata w murach kościoła znajdował się sklep lokalnych farmerów. Pośród potomków polskich osadników, którzy pozostali w regionie, powoli zanikała znajomość języka polskiego¹⁰.

Ponowne odkrycie Polish Hill River

Kolejna większa fala emigracji Polaków do Australii nastąpiła po II wojnie światowej. Imigranci przybywali także do Adelaide, gdzie dowiedzieli się o istnieniu ruin polskiego kościoła i polskiej szkoły Hill River. Nowa polska społeczność podjęła decyzję o odbudowie obydwu budynków. Renowacja kościoła rozpoczęła się dokładnie 100 lat po jego powstaniu – w 1971 r.¹¹

Nowa australijska Polonia postanowiła zakupić dodatkowe 9 akrów ziemi przylegającej do dawnej polskiej parafii. W grudniu 1971 r. diecezja Adelajdy przeniosła prawo własności ziemi na rzecz Polskiej Federacji Polskich Organizacji S. A., z kolei 24 lipca 1980 r. kamienny kościół św. Stanisława został oficjalnie wpisany na listę zabytków Australii Południowej.

To nie był koniec kultywowania pamięci o polskich osadnikach w Hill River. 9 października 1988 r. mon signor Horgan oficjalnie powołał do życia muzeum kościoła Polish Hill River (Polish Hill River Church). Potomkowie dawnych polskich osadników wmurowali kamień węgielny oraz „kapsułę czasową”, której otwarcie ma nastąpić w 2036 r.¹²

Pamiątkowa tablica w miejscowości. Źródło: Autorstwa Roo72, Original uploader was Roo72 at pl.wikipedia – Transferred from pl.wikipedia; transferred to Commons by User:Pjahr using CommonsHelper., Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6077166

Obecnie terenem kościoła i muzeum opiekują się polskie organizacje, głównie kierowane przez polską Polonię zamieszkującą Adelajdę oraz Polish Hill River. Są to zadbane obiekty, dzięki którym zachowana została pamięć o pierwszych polskich osadnikach, którzy mieli niemały wpływ na rozwój lokalnej społeczności.

Winnice Polish Hill River

Ciekawostką jest, że w Polish Hill River nadal rozwija się biznes założony przez Jana Nykiela. Jednym z najważniejszych współczesnych atutów Polish Hill River jest bowiem produkcja wina. Region Clare Valley jest jednym z najważniejszych ośrodków winiarskich w Australii, znanym przede wszystkim z doskonałych win Riesling. Winnice w Polish Hill River, korzystając z unikalnego mikroklimatu i żyznych gleb, produkują wina, które zdobywają uznanie na całym świecie.

Winnice takie jak Pikes Wines czy Polish Hill River Estate są dumne ze swoich korzeni i chętnie dzielą się swoją historią z odwiedzającymi. Turyści mają okazję nie tylko spróbować wyśmienitych win, ale także dowiedzieć się więcej o procesie ich produkcji oraz historii regionu. Degustacje win, zwiedzanie winnic i spotkania z winiarzami stanowią niezapomniane doświadczenie, które łączy historię z nowoczesnością, upamiętniając po części mało znane losy polskich osadników w Południowej Australii.