Dziś, gdybyśmy mieli wskazać jedno z głównych skupisk europejskiej Polonii z pewnością wśród kilku metropolii znalazłby się Londyn. W stolicy Zjednoczonego Królestwa mieszka przynajmniej 100 tysięcy naszych rodaków. Miasto to ma bogate tradycje polonijne o czym świadczy chociażby historia, którą dzisiaj Państwu przedstawimy. Zapraszamy do przeczytania opowieści o Polish Heart Club, czyli Ognisku Polskim w Londynie.
Kulisy powstania wyjątkowego miejsca Polonii w Wielkiej Brytanii
Powstanie klubu polskiego w Londynie wiąże się niestety z tragicznymi losami naszej ojczyzny w 1939 roku. Jeszcze w tym samym roku, a dokładniej 12 grudnia Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie Edward Raczyński w czasie narady z prezesem British Council niejakim lordem Lloydem podjął decyzję o powołaniu placówki służącej za centrum życia narodowego polskich uchodźców w Wielkiej Brytanii. Urzędujący wówczas we francuskim Angers rząd Rzeczypospolitej na uchodźctwie zaaprobował ten plan. Wtedy też Wiceprezes Rady Ministrów Stanisław Stroński zaproponował nazwę Ognisko Polskie. Rozpoczęły się zakrojone na szeroką skalę rozmowy polsko-brytyjskie mające doprowadzić to powstania tego wyjątkowego miejsca. Cały proces znacznie przyspieszył wraz z tragiczną sytuacją aliantów na froncie zachodnim wiosną 1940 roku. Wraz z upadkiem Francji do Londynu przeniósł się rząd RP na uchodźctwie. Dodatkowo drogą morską udało się ewakuować blisko 27 tysięcy naszych rodaków.
Rząd brytyjski, który przywiązywał dużą wagę do potrzeb kulturalnych nowoprzybyłych cudzoziemców pomógł w wynajęciu przez Polaków domu Sir Franka Newnes’a. Wieść o powstawaniu Ogniska Polskiego pojawiła się 15 lipca 1940 roku na łamach słynnego ,,The Time”. Gazeta informowała, że w dniu kolejnym o godzinie 15 nastąpi oficjalne otwarcie Domu Polskiego przy 55, Prince Gate. Nowo powołana instytucja miała być centralnym ośrodkiem Polonii w Anglii.
Uroczyste otwarcie Polish Heart Club zgromadziło wiele znamienitych osób. Rząd Jego Królewskiej Mości reprezentował Książe Kentu Jerzy wraz z małżonką, ówczesny szef brytyjskiego MSZ lord Halifax1 oraz katolicki prymas Anglii i Wielkiej Brytanii Kardynał Artur Hinsley. Stronę polską reprezentował szereg najwyższych urzędników na czele z prezydentem RP na uchodźctwie Władysław Raczkiewicz oraz ówczesna głowa polskiego rządu – generał Władysław Sikorski. Od tego dnia rozpoczyna się chlubna historia Ogniska Polskiego w Londynie.
Polish Heart Club w czasie II wojny światowej
Ognisko Polskie szybko się rozrastało i niedługo po otwarciu liczyło już 450 członków. Sprawiło to, że nabyty w lipcu lokal okazał się zbyt mały, jak na potrzeby organizacji. W związku z tym w listopadzie 1942, Polish Heart Club przeniósł się do znacznie większego lokalu, znajdującego się przy 45. Nelgrave Square. Wtedy też Ognisko Polskie doczekało się własnego bufetu i restauracji. W 1943 roku w siedzibie organizacji otwarto kiosk, w którym prócz polonijnej prasy można do dziś zakupić wiele ciekawych książek.
W czasie wojny jedną z głównych imprez organizowanych przez klub były wieczory z muzyką i występami artystycznymi dla żołnierzy. Wydarzenia te cieszyły się ogromną popularnością nie tylko wśród polskich wojaków przebywających na urlopie, ale i Polaków służących w armiach USA oraz Kanady. Oczywiście na scenie występowali przede wszystkim polscy artyści. Dla nich Ognisko jawiło się jako centrum życia polonijnego w Wielkiej Brytanii. W Polish Heart Club działała również biblioteka prowadzona panią Izabelę Budzyńską. Dokłada liczba woluminów to 1501 książek, a wypożyczenia sięgały około 300 książek miesięcznie. Dodatkowo w Ognisku Polskim zgromadzono pokaźną kolekcję nut liczącą około 2000 w katalogowanych tomach. Większość z nich przekazano nieodpłatnie w 1947 roku Konserwatorium Krakowskiemu.
Znamienici goście serca londyńskiej Polonii
Wreszcie lokal przy 45. Nelgrave Square pełnił również ważne funkcje reprezentacyjne dla naszego rządu na uchodźstwie. W sercu brytyjskiej Polonii często gościli najważniejszy decydenci ,,rządu londyńskiego”. Niekiedy również Polish Heart Club służył jako miejsce oficjalnych spotkań międzynarodowych. Wśród gości polskiego klubu możemy wymienić króla Norwegii Haakona VII, wielką księżną Luksemburga Charlotte oraz jugosłowiańskiego króla Piotra. Głowy tych państw z powodu okupacji ich krajów przez hitlerowskie Niemcy za swój tymczasowy dom obrali Londyn. Prócz tego Ognisko Polskie wizytowali najważniejsi brytyjscy politycy i członkowie rodziny królewskiej. Wszystko zmieniło się wraz z zakończeniem drugiej wojny światowej.
Rola ogniska w życiu polskiej emigracji zimnowojennej
Koniec drugiej wojny światowej otworzył nową ciemną kartę naszych stosunków z brytyjskim sojusznikiem. W lipcu 1945 roku Londyn uznał opanowany przez komunistów Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, jako jedyną legalną polską władzę. Szereg polskich organizacji powiązanych z tak zwanym ,,londyński rządem” zaczął popadać w tarapaty. Podobnie było z Ogniskiem Polskim. Już w 1945 roku klub musiał wrócić do pierwszej siedziby przy 55. Prince Gate. W 1946 roku na organizacje spadło widmo utraty również tego budynku. Dzięki staraniom Towarzystwa Pomocy Polakom w 1951 roku Sir Newnes sprzedał naszym Rodakom nieruchomość. Dzięki temu Ognisko Polskie do dziś ,,urzęduje” pod wyżej wymienionym adresem.
O powojennym charakterze Polish Heart Club dobitnie świadczył wyjątek ze sprawozdania rocznego z dnia 1 kwietnia 1947 roku. Tak zarządcy Ogniska Polskiego określali swoją działalność:
Nie jesteśmy ekskluzywnym klubem, podwoje „Ogniska Polskiego” są możliwie najszerzej otwarte dla naszych rodaków tutaj osiadłych oraz ich gości z Kraju, czy ich gości angielskich, dla ich krewnych i przyjaciół. Jesteśmy otwarci dla tych, którzy pochodzą z krajów, podobnie jak my prześladowanych. Jesteśmy bowiem instytucją stojącą na gruncie wolności i niepodległości. I tylko dlatego „Ognisko” jest zamknięte dla pewnej kategorii osób2.
Klub po wojnie stał się miejscem spotkań polskiej elity emigracyjnej. Goście siadali często przy tych samych stolikach. W taki sposób powstał słynny do dziś stolik generalski, przy którym częstokroć siadali generałowie: Bór-Komorowski, Sosabowski oraz Bohusz-Szyszko. Kolejnym stolikiem związanym z dawnymi żołnierzami Sił Zbrojnych RP na Zachodzie był tak zwany stolik pułkownikowski. Prócz wojskowych częstymi gośćmi w Ognisku Polskim byli emigracyjny politycy z prezydentem Raczyńskim na czele.
Teatr, wieczory wtorkowe, bar ,,Pegaz”
Ognisko Polskie nie ograniczało się do roli politycznej. Albowiem Polish Heart Club był w czasach zimnej wojny ważnym miejscem kulturalnym i towarzyskim dla londyńskiej Polonii. Od 1949 roku w klubie odbywały się tak zwane ,,wieczory wtorkowe”. Spotkania te były okazją do wymiany swoich poglądów i spostrzeżeń. Prelekcje wygłaszane w czasie tych wydarzeń były szeroko omawiane na łamach jednej z najważniejszych gazet emigracyjnych po 1945 roku. Mam na myśli londyński ,,Dziennik Polski”. Wśród prelegentów możemy wymienić między innymi: Cata-Mackiewicza, księcia Jana Sapiehę oraz Ferdynanda Goetla. Wieczory wtorkowe organizowano do 1956 roku.
Ważnym miejscem Ogniska był powstały w 1951 roku Teatr Polski na Emigracji. Teatr ten od początku był prowadzony przez garstkę miłośników sztuki. Na deskach teatru można było zobaczyć wszystkie rodzaje sztuki teatralnej łącznie z kabaretem. Jedną z czołowych postaci teatru był wieloletni dyrektor instytucji Marian Hemar. Inną znaną postacią silnie związaną ze sceną w Polish Heart Club był słynny Piosenkarz Drugiego Korpusu Feliks Konarski szeroko znany jako Ref-Ren. Piękną historię teatru dopełnia fakt, że lwia część początkowej obsady wywodziła się spośród aktorów dramatycznych walczących w 2-gim Korpusie. Artyści byli zrzeszeni w tak zwanej ,,Konfraterni”. Wieloletnim dyrektorem teatru był dr. Leon Kielanowski – żywa legenda teatralnej Polski przedwojennej i emigracyjnej. Dziś po teatrze pozostała piękna wyremontowana w latach 60-tych sala, która do dziś służy jako miejsce organizacji ważnych imprez. A tym w Polish Heart Club nie brakuje.
Przez cały omawiany okres, w Ognisku Polskim działała restauracja z rodzimą kuchnią oraz kawiarnia. W 1954 roku w podziemiach budynku otwarto bar ,,Pod Pegazem”. Bar ten powstał w odpowiedzi na potrzeby młodszego pokolenia emigracyjnego. Dodatkowo w 1964 roku powołano o życia ,,Klub Młodzieży”. Intensywność wydarzeń a przez to rola Ogniska Polskiego malała, jednak nie oznacza to, że instytucja przestała działać. Na sam koniec opiszę Państwu w kilku słowach dzisiejszą działalność Polish Heart Club.
Współczesność Polish Heart Club
Polish Heart Club działa nieprzerwanie od 1940 roku i ma się całkiem dobrze. Do dziś w Ognisku działa restauracja. Dziś nosi nazwę Table 55. Działa również bar aczkolwiek przemianowany w ostatnich latach na Ognisko Coctail Mixology. Również Klub Brydżowy, o którym Państwu wcześniej nie wspomniałem działa w Ognisku nieprzerwanie od ponad osiemdziesięciu lat.
Dodatkowo już w latach powojennych sale budynku zajmowanego przez Polish Heart Club służyły wielu polskim uniwersytetom i szkołom. Dzięki temu Ognisko Polskie współpracuje do dziś z takimi instytucjami jak: Cambridge University Polish Society, Polish Society Imperial Collage London oraz School of Orient and African Studies. Rzecz jasna współpraca Ogniska ze środowiskami akademickimi nie ogranicza się tylko i wyłącznie do wymienionych przeze mnie londyńskich uniwersytetów.
Polish Heart Club słynie również z organizowania wielu ciekawych wydarzeń kulturalnych. W ciągu najbliższego miesiąca w klubie odbędzie się kilka koncertów oraz pokazów filmowych z panelem dyskusyjnym. W 2015 w Ognisku powstał również zespół muzyczny Ognisko Esamble specjalizujący się przede wszystkim w grze na pianinie oraz skrzypcach. Na koniec warto dodać, że w ramach Polish Heart Club pod nazwą Ognisko Book Club działa aktywnie klub książki.
Wyjątkowe miejsce, o którym miałem dziś zaszczyt Państwu opowiedzieć w tym roku obchodzi swoje 85 urodziny. Nie pozostaje nam nic innego jak życzyć Ognisku Polskiemu przynajmniej kolejnych dekad działalności na rzecz londyńskiej Polonii.
- A dokładniej Edward Frederick Lindley Wood. ↩︎
- Milker A., 25 lat Ogniska Polskiego w Londynie, Londyn 1965, s. 5. ↩︎
Bibliografia:
1. Milker A., 25 lat Ogniska Polskiego w Londynie, Londyn 1965.
