Bohaterka w bieli: życie Heleny Kornelli – lekarki na wygnaniu

Helena Kornella była polską lekarką, która zyskała uznanie za swoją wyjątkową działalność, którą prowadziła podczas II wojny światowej i po niej. Pomagała wszystkim potrzebującym, lecz szczególnie – Polakom, którzy wskutek stalinowskich represji znaleźli się na Syberii. Jej praca obejmowała nie tylko leczenie medyczne, ale także pionierskie zastosowanie muzykoterapii w procesie rekonwalescencji psychicznej pacjentów.

Wczesne życie Heleny w Galicji

Helena Kornella urodziła się 6 listopada 1897 r. w Jaśle, które wówczas znajdowało się w autonomii galicyjskiej, na obszarze zaboru austriackiego. Była córką Jadwigi Hoszowskiej herbu Sas oraz inżyniera Michała Kornelli¹. Rodzina Heleny w 1908 r. przeniosła się z Jasła do Lwowa². Tam Helena uczęszczała do gimnazjum prowadzonego przez nazaretanki, które ukończyła w 1917 r. Marzyła o dalszej edukacji, niestety przedwczesna śmierć ojca (1911 r.) znacznie utrudniała realizację tych planów. W 1920 r. jej rodzinę wstrząsnęła kolejna tragedia – jej brat Ludwik zginął w 1919 r. w obronie Lwowa. Miał zaledwie 17 lat.

Marzeniem Heleny były studia medyczne – ich rozpoczęcie nie było jednak łatwe. Z jednej strony utrudniałą to sytuacja rodzinna, a z drugiej – niechęć ówczesnych profesorów do przyjmowania kobiet na studia medyczne. Mimo wszystko, w 1922 roku udało jej się rozpocząć edukację na Uniwersytecie Medycznym we Lwowie. Ukończyła je 1928 r., jako jedna z trzech kobiet. Po zakończeniu edukacji rozpoczęła pracę jako asystentka na oddziale urologii Państwowego Szpitala Powszechnego we Lwowie. Została pierwszą rezydentką oddziału urologicznego w Polsce międzywojennej³.

Medycyna była dla Heleny wielką pasją. Wielką – ale nie jedyną. Równolegle rozwijała swoje zainteresowania i talenty muzyczne, stale doskonaląc się w sztuce śpiewu. Z wyróżnieniem wykończyła Konwerwatorium Lwowskie z zakresu śpiewu operowego jako mezzosopran. Już we Lwowie dawała recitale wokalne dla pacjentów⁴.

Zsyłka lekarki do Kazachstanu

13 kwietnia 1940 roku NKWD, po brutalnym wtargnięciu do mieszkania, zaaresztowało Helenę, jej chorą matkę, bratową oraz czteromiesięczną bratanicę. Oficer poinformował je, że zostały skazane na dziesięć lat ciężkich robót na Syberii, choć nigdy nie pojawił się żaden oficjalny wyrok. Helena podejrzewała, że przyczyną aresztowania była służba jej braci, Romana i Mariana, w Wojsku Polskim oraz ich pobyt w obozie w Starobielsku. 1 maja 1940 r. Helena wraz z rodziną została deportowana do sowchozu w Myn-Bulak w Kazachstanie.

W sowchozie kobiety mieszkały w małym pomieszczeniu (o powierzchni 4 m²), które dzieliły z dwoma innymi rodzinami (w sumie musiało się tam pomieścić dziesięć osób). Helena Kornella początkowo pracowała przy produkcji opału z nawozu, a następnie przy plewieniu. Dnia 28 sierpnia została przeniesiona do Sergiopolu, gdzie podjęła pracę w szpitalu. Po ataku III Rzeszy na ZSRR powróciła do pracy w sowchozie, gdzie znów zajmowała się oczyszczaniem zboża. 28 sierpnia 1941 r. została zwolniona i mogła wraz z rodziną udać się na południe, gdzie w miasteczku Stary-Guk znalazła zatrudnienie w swoim zawodzie – jako lekarz⁵.

W międzyczasie wysłała zgłoszenie do Polskich Sił Zbrojnych stacjonujących w Buzułuku, gdzie od września 1941 r. do kwietnia 1942 r. mieściła się główna kwatera Armii Andersa. W dniu 25 grudnia 1941 r. Helena została wcielona do PSZ, a następnie jako Ochotniczka Wojskowej Służby Medycznej przyłączyła się do Pomocniczej Wojskowej Służby Kobiet. Jej zadaniem było niesienie pomocy Polakom w Dżambule oraz opieka nad polskimi rodzinami, które przejeżdżały przez to miasto. Warunki były trudne – wiele osób cierpiało na szkorbut, poparzenia oraz zmagało się z epidemią tyfusu. Brakowało jedzenia, leków i materiałów opatrunkowych, a śmiertelność była wysoka. W styczniu zmarła jej matka, a tydzień później bratowa. Mimo panujących warunków Helena i jej sanitariuszki nie zachorowały na tyfus. W marcu 1942 roku dotarły leki, które pomogły złagodzić cierpienia chorych. W kwietniu epidemia zaczęła ustępować, co pozwoliło Helenie skupić się na leczeniu wycieńczonych organizmów Polaków, którzy w dużej mierze cierpieli na awitaminozę. W sierpniu 1942 r. Helena została przeniesiona do Jang-Julu, skąd 19 sierpnia wyruszyła z transportem sierot i rodzin wojskowych do Iranu⁶.

Działalność Kornelli w Teheranie i Bejrucie

W Iranie Helena Kornella pełniła funkcję lekarki, niosąc pomoc medyczną Polakom, którzy przeżyli zsyłkę na Sybir i trafili do Iranu. Sytuacja w Teheranie nie była jednak lepsza niż w kazachskim sowchozie. Większość ludzi była wycieńczona przez lata głodu, ciężką pracę i różne choroby. Około 40% pacjentów przyjmowanych do szpitala cierpiało na tyfus, a większość z nich umierała w ciągu miesiąca lub dwóch od przyjęcia. Wychudzeni ludzie nie byli w stanie znieść bogatej diety, a znaczna ich część zmarła z powodu przejedzenia. Po kilku dniach od przybycia do stolicy Iranu doktor Kornella została skierowana do Szpitala Wojskowego w Teheranie, gdzie służyła jako kapitan w korpusie medycznym.

Helena, po demobilizacji, spowodowanej brakiem odpowiedniego szkolenia podchorążych, kontynuowała pracę jako lekarz pierwszego kontaktu w placówce Polskiego Czerwonego Krzyża w Teheranie, zajmując się opieką nad polskimi pacjentami przez trzy lata. W Teheranie adoptowała swoją bratanicę, Halinę Marię, córkę swojego młodszego brata Mariana. W mieście funkcjonowało pięć obozów przejściowych, w tym jeden wojskowy i cztery cywilne. Działały tam także polski szpital, dom starców, sierociniec prowadzony przez nazaretanki oraz ośrodek rekonwalescencji dla dzieci. W 1944 roku Polacy zaczęli opuszczać Iran, kierując się do różnych miejsc, takich jak Tanganika, Meksyk, Indie, Nowa Zelandia, Wielka Brytania, Palestyna, Liban i inne. W 1945 roku Helena, wraz z 5-letnią Haliną, opuściły Iran jednym z ostatnich transportów wojskowych, udały się przez Isfahan do Libanu⁷.

Powrót do Europy i ostatnie lata życia

Latem 1950 r. Helena Kornella wraz z bratanicą wyruszyły w podróż statkiem szpitalnym HMHS Oxfordshire z Bejrutu do Kingston Upon Hull w Wielkiej Brytanii. Tam kobiety przebywały przez jakiś czas w obozie przejściowym, jednak z czasem Helenie udało się uzyskać tymczasowe stanowisko w polskim szpitalu wojskowym w Penley (północna Walia). Z czasem udało jej się podjąć pracę w sanatorium przeciwgruźliczym w pobliżu szkoły prowadzonej przez Nazaretanki w Pitsford Hall, do którego posłała swoją bratanicę. Osiem lat później, w 1958 r., Halina otrzymała świadectwo ukończenia szkoły średniej, a następnie – idąc w ślady swojej ciotki – rozpoczęła studia medyczne na University of Birmingham, które ukończyła w 1963 r.

Helena Kornella ostatnie lata życia spędziła w Londynie, gdzie zamieszkała razem z bratanicą, jej mężem  Andrzejem Twardzickim i trzema córkami. Pod koniec życia uległa wypadkowi komunikacyjnemu, który zakończył się złamaniem szyjki kości udowej. Helena Kornella zmarła we śnie 27 maja 1992 r. Została pochowana w kolumbarium polskiego kościoła parafialnego św. Andrzeja Boboli w Londynie⁸.

Pionierka muzykoterapii

Helena Kornella jest uważana za jedną z pierwszych osób, które zastosowały muzykoterapię jako metodę wspomagającą proces leczenia. W trudnych warunkach obozowych i po powrocie do normalności, korzystała z muzyki jako narzędzia terapeutycznego, aby wspierać rekonwalescencję swoich pacjentów. Muzyka, według jej podejścia, miała kojący wpływ na psychikę i pomagała w procesie leczenia emocjonalnych ran spowodowanych wojennymi traumami.

Działalność Heleny Kornelli pokazuje nie tylko jej oddanie medycynie, ale także innowacyjne podejście do terapii psychologicznej, której była pionierką w swojej dziedzinie. Jej praca pozostaje inspiracją i świadectwem ogromnej roli, jaką mogą odegrać alternatywne formy terapii w leczeniu traumy i innych zaburzeń psychicznych. Jej życiorys pokazuje też, ile znaczy odwaga, upór w dążeniu do swoich celów oraz wytrwałość, która pozwoliła jej nie tylko samej przetrwać trudne losy wojenne, ale także uratować wiele innych ludzkich istnień.

1. Ciekawostką jest, że Michał Kornella był pierwszym w historii doktorantem na lwowskiej Akademii Technicznej. ↩︎
2. Helena Kornella, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Helena_Kornella (dostęp: 08.10.2024). ↩︎
3. T. Zajączkowski, Doktor Helena Maria Kornella (1897–1992) – pierwsza kobieta urolog w Polsce, [w:] „Pomeranian Journal of Life Sciences”, 64 (1) 2018, s. 99–108. ↩︎
4. Tamże. ↩︎
5. Tamże. ↩︎
6. Tamże. ↩︎
7. Tamże. ↩︎
8. Tamże. ↩︎

Bibliografia:

• Helena Korlenna, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Helena_Kornella (dostęp: 08.10.2024).
• Zajączkowski T., Doktor Helena Maria Kornella (1897–1992) – pierwsza kobieta urolog w Polsce, [w:] „Pomeranian Journal of Life Sciences”, 64 (1) 2018, s. 99–108.