Brak własnej państwowości w XIX w. pozbawił Polaków udziału w wielkim wyścigu kolonialnym. Nie oznacza to jednak, że nasi rodacy pozbawieni byli kolonialnych ambicji. Wielkie próby utworzenia polskiej zamorskiej kolonii ruszyły pełną parą w czasach II Rzeczpospolitej. I prawdopodobnie, gdyby nie wybuch II wojny światowej, Polska zyskałaby swoją kolonię. A byłby nią Madagaskar.
Polskie plany kolonialne
Długi okres bez własnej państwowości niestety utrudnił Polakom ekspansję terytorialną i zdobycie wpływów na innych kontynentach. Próby nadrobienia zaległości polskie władze podjęły zaraz po odzyskaniu niepodległości – poważne kolonialne plany pojawiły się już bowiem w 1919 roku. Wówczas podczas obrad konferencji pokojowej w Wersalu prezes Polskiego Komitetu Centralnego w Brazylii Kazimierz Warchałowski wystąpił z propozycją przyznania Polsce 10% dawnych kolonii niemieckich. Słuszność swojej prośby argumentował wkładem jaki w rozwój Niemiec włożyli Polacy żyjący przez lata w Zaborze pruskim1. Prośby Warchałowskiego nie uwzględniono, nie ostudziło to jednak apetytu Polaków na zamorskie ziemie.
W 1924 r. gen. Mariusz Zaruski zainicjował stworzenie Polskiej Ligi Morskiej i Rzecznej (od października 1930 – „Liga Morska i Kolonialna”). Miała być ona organizacją zajmującą się poszukiwaniem i pozyskiwaniem terytoriów pod przyszłe polskie zamorskie osadnictwo. Organizacja prowadziła też działania propagandowe, mające stworzyć w polskim społeczeństwie poczucie słuszności i konieczności posiadania kolonii. Główne tezy popierające polski kolonializm mówiły, iż posiadanie zamorskich terytoriów pomogłoby zrównoważyć polski bilans handlowy i płatniczy2.
Poświęcenie sztandaru Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1935 r. Źródło: https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/2207321,madagaskar-i-ambicje-kolonialne-ii-rp-zobacz-infografike
Kilka nieudanych prób
Stworzona Liga Morska i Kolonialna dość szybko rozpoczęła poważne działania w celu pozyskania dla Rzeczpospolitej zamorskich terytoriów. Niestety, nie było to łatwe zadanie. Pierwsza poważna próba rozpoczęła się w 1928 r. Wówczas Polska miała pozyskać Angolę, znajdującą się wówczas pod wpływami Portugalii. Polski rząd rozpoczął, początkowo owocne negocjacje z władzami Portugalii w celu uzyskania terenów pod polską ekspansję terytorialną. W 1929 r. do Angoli wyruszyła polska wyprawa badawcza, a w 1930 pomiędzy Polską a Portugalią podpisany został traktat handlowy. Niestety, jeszcze w 1930 r. Portugalia zerwała umowę3.
Kolejne nieudane próby kolonialne dotyczyły pozyskania Liberii w 1934 r. (zawieszone przez Ligę Narodów, która obawiała się polskiej ekspansji), Brazylii w 1935, Mozambiku w 1936 oraz Madagaskaru w 1937 r. Działania dotyczące Mozambiku i Madagaskaru przerwane zostały przez wybuch II wojny światowej4. A jak się okazuje, niewiele brakowało, by Liga Morska i Kolonialna w końcu dopięła swojego celu.
Madagaskar jako polska kolonia zamorska
Madagaskar w latach 30. XX w. znajdował się pod wpływami francuskimi. I to Francja sama miała w 1937 r. wystąpił do Polski z propozycją wykupienia wyspy lub uzgodnienia jej 90-letniej dzierżawy5. W 1938 r. na Madagaskar wyruszyła pierwsza polska ekspedycja, której przewodniczył major Mieczyslaw Lepecki oraz przedstawiciele organizacji żydowskich (mieli oni nadzieję, że właśnie na Madagaskarze odnajdą swoją „ziemię obiecaną”). Delegacja miała wrócić z wyprawy z pozytywnymi wieściami – według opinii delegatów na Madagaskarze istniały „warunki idealne” pod przyszłe polskie osadnictwo6.
Niestety, gdy polski apetyt kolonialny już się rozkręcał, sama Francja zmieniła ton rozmów i nieco zmniejszyła swój zapał odsprzedania Polsce Madagaskaru. Nie było to jednak kategoryczne „nie” i rozmowy bilateralne na ten temat były dalej prowadzone. W opinii niektórych historyków miały nawet szansę zakończyć się sukcesem. Niestety, zostały na dobre przerwane przez wybuch II wojny światowej.
Antanarywa, stolica Madagaskaru, zdjęcie z 1939 roku, źródło: https://www.bryk.pl/artykul/madagaskar-dlaczego-nie-zostal-polska-kolonia
Czy Madagaskar odmieniłby losy Rzeczpospolitej?
Obecnie snuć można jedynie dywagacje, co by było, gdy Polsce rzeczywiście udało się utworzyć swoją zamorską kolonię na Madagaskarze. Czy rząd Polski dobrze wykorzystałby potencjał wyspy, tak, aby wzmocnić Rzeczpospolitą politycznie i gospodarczo? Czy życie wielu Polaków zostałoby uratowane, gdyby udało się pozyskać Madagaskar przed wybuchem II wojny światowej? Są to pytania, które rozpalają wyobraźnię zarówno zawodowych historyków, jak i pasjonatów historii. Jak by było naprawdę – tego się nie dowiemy, ale intensywne starania o pozyskanie zamorskich terenów świadczą tylko o tym, jak bardzo Polacy byli zdeterminowani, by po 123 latach niebytu na mapie Europy odbudować swoją siłę i swoje wpływy.
Tracąc Madagaskar coś jednak zyskaliśmy. A jest tym czymś przychylność i sympatia współczesnych mieszkańców Madagaskaru. Co prawda na wyspie nie ma zbyt wielu Polaków – może ich tam żyć około 60 osób, działają też dwie „luźne” polskie organizacje, do których należą także rdzenni mieszkańcy wyspy. Polacy są mile widziani na Madagaskarze z jednego prostego powodu – „nie są Francuzami”. Wśród rdzennych mieszkańców wyspy wciąż trwa pamięć o czasach kolonialnych i nie zgasła pamięć o krzywdach wyrządzonych przez Francuzów7. Czy gdyby Polacy zajęli pod koniec lat 30. XX w. ich miejsce, to również byliby dziś postrzegani na Madagaskarze jako oprawcy i uzurpatorzy?
- Madagaskar i ambicje kolonialne II RP. Zobacz Infografikę, portal Polskie Radio, źródło: https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/2207321,madagaskar-i-ambicje-kolonialne-ii-rp-zobacz-infografike (dostęp: 28.05.2024). ↩︎
- Madagaskar – dlaczego nie został polską kolonią?, portal Bryk.pl, źródło: https://www.bryk.pl/artykul/madagaskar-dlaczego-nie-zostal-polska-kolonia (dostęp: 28.05.2024). ↩︎
- Madagaskar i ambicje kolonialne II RP… poz. cyt. ↩︎
- Tamże. ↩︎
- Madagaskar – dlaczego nie został… poz. cyt. ↩︎
- Madagaskar i ambicje kolonialne II RP… poz. cyt. ↩︎
I. Wiszniewska, Polak na Madagaskarze. Przyjechał dorobić się na szlachetnych kamieniach odnalazł fortecę polskiego „króla”, Weekend.Gazeta.pl, źródło: https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,177340,26982074,polak-na-madagaskarze-przyjechal-dorobic-sie-na-szlachetnych.html (dostęp: 28.05.2024). ↩︎
Bibliografia:
Madagaskar – dlaczego nie został polską kolonią?, portal Bryk.pl, źródło: https://www.bryk.pl/artykul/madagaskar-dlaczego-nie-zostal-polska-kolonia (dostęp: 28.05.2024).
Madagaskar i ambicje kolonialne II RP. Zobacz Infografikę, portal Polskie Radio, źródło: https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/2207321,madagaskar-i-ambicje-kolonialne-ii-rp-zobacz-infografike (dostęp: 28.05.2024).
Wiszniewska I., Polak na Madagaskarze. Przyjechał dorobić się na szlachetnych kamieniach odnalazł fortecę polskiego „króla”, Weekend.Gazeta.pl, źródło: https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,177340,26982074,polak-na-madagaskarze-przyjechal-dorobic-sie-na-szlachetnych.html (dostęp: 28.05.2024).
