Ostatnia majówka w przedwojennym Lwowie

Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja, tak jak dziś była w II RP była świętem narodowym. Teoretycznie nie powinniśmy, jednak mówić o ,,majówce” w kontekście Polski w dwudziestoleciu międzywojennym, ponieważ w odróżnieniu do dzisiejszych czasów w II RP jedynie ten dzień był świętem narodowym oraz dniem wolnym od pracy. Nie oznacza to jednak, że tylko tego dnia odbywały się uroczystości o charakterze państwowym. Warto również dodać, że 3 maja stał się świętem narodowym już w 1919 roku. W przypadku 11 listopada miało to miejsce dopiero w 1937 co sprawia, że przez większość historii II Rzeczypospolitej 3 maja był najważniejszym świętem państwowym.

Tło polityczne maja 1939 roku

Święto Konstytucji 3 maja, tak ważne w dla II Rzeczypospolitej, zostało w znaczny sposób przyćmione przez wydarzenia polityczne. Wiosna 1939 roku to okres drastycznego wzrostu napięcia pomiędzy Polską a hitlerowskimi Niemcami. Na początku kwietnia szef polskiego MSZ-u podpisał w stolicy Imperium Brytyjskiego układ o wzajemnej pomocy. Pakt Warszawa-Londyn był reakcją na coraz agresywniejszą i roszczeniową politykę Rzeszy względem Polski. Wreszcie 28 kwietnia 1939 roku Hitler zerwał z Rzeczpospolitą pakt o nieagresji. To wydarzenie dodatkowo zaostrzyło mocno zszargane stosunku obydwu krajów. W tym okresie pomimo świątecznej atmosfery trzeciego maja oczy całego kraju były skupione na zaogniającej się sytuacji międzynarodowej. Głównym wydarzeniem zaplanowanym na pierwsze dni maja 1939 roku było przemówienie Józefa Becka w sejmie. Ostatnia przedwojenna wiosna tak we Lwowie, jak i w całej II RP przebiegła pod znakiem widma wojny oraz intensyfikacji zbrojeń.

Pierwsze uroczystości

Plan obchód Święta Narodowego Trzeciego Maja podano do publicznej informacji 29 kwietnia. Prezydent miasta Lwowa dr Stanisław Ostrowski w swojej odezwie wzywał mieszkańców by Ci w celu podniesienia świątecznego nastroju przyozdobili swoje domy w biało-czerwone flagi¹.  Sprawiło to, że całe miasto było przyozdobione w narodowe barwy. Pierwsze uroczystości zaplanowano na drugiego maja. Tego dnia odbyły się liczne uroczystości w tym między innymi: Akademia w sali Gminy Wyznaniowej Żydowskiej przy ulicy Bernsteina 12, uroczysta akademia Ruchu Narodowego Państwowego oraz uroczysta akademia w lokalu Zjednoczenia Polskich Związków Zawodowych. W godzinach wieczornych odbyły się zaś capstrzyki orkiestr wojskowych. Tego samego wieczoru oświetlono również Kopiec Unii Lubelskiej a od 21:30 lwowianie mogli biesiadować na wiosennej zabawie w salach Kasyna i Koła Literacko-Artystycznego².

Poranne obchody

Uroczystości w dniu 148 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja rozpoczęły się we Lwowie wczesnym rankiem. Już o 5:00, rozpoczynając tym samym miejskie uroczystości na Kopcu Unii Lubelskiej, odbyło się uroczyste podniesienie flagi państwowej. Godzinę później w tym samym miejscu odbyło się zebranie lwowskiej młodzieży zorganizowane przez Stowarzyszenie Gwiazda. Spotkanie było połączone ze wspólnym śpiewaniem pieśni patriotycznych oraz strzelaniem z moździerzy. Trzeba przyznać, że taka forma aktywności 3 maja dziś byłaby wręcz sensacyjna. O godzinie 7:00 orkiestry wojskowe odegrały pobudkę. Wtedy też z wieży miejskiego ratusza zagrano hejnał. Kwadrans po ósmej w lokalnym radiu rozpoczęła się specjalna audycja zatytułowana Hej Orle Biały. Na 9:00 przypadły najważniejsze uroczystości religijne tego dnia. W rzymskokatolickiej Bazylice Archikatedralnej Uroczyste Nabożeństwo celebrował JE arcybiskup metropolita lwowski Bolesław Twardowski. W mszy wzięło udział wielu przedstawicieli władz wojskowych i cywilnych³. O tej samej godzinie odbyły się obrzędy liturgiczne innych konfesji chrześcijańskich oraz innych religii posiadających swoje miejsca kultu we Lwowie.

Gwóźdź programu – wielka defilada

Zdecydowanie najważniejszym i najdonioślejszym wydarzeniem tego dnia była zaplanowana na godzinę 11:00 defilada Wojska Polskiego oraz lwowskich organizacji społecznych. Porządek defilady wyglądał następująco:

Porządek defilady: 1. Grupa: Wojsko, PW. 1.. Grupa: Oddziały cywilne, zmotoryzowane i kolarze. III. Grupa: Harcerki, Harcerze, Młodzież szkolna żeńska. Młodzież szkolna męska. Grupa IV. Federacja PZOO., Zwiąż* ki- Legionistów, POW Obrońców Lwowa, Legionistek. Weteranów b. Armii we Francji, Sybiraków, Hallerczyków, Powstańców śląskich, B. Ochotników Armii Polsk., Podoficerów Rezerwy, Rezerwistów, Wysłużonych Wojskowych, Legi” Inwalidów, inwalidów SP „Sokół, B. Harcerzy, Zarzewie, Więźniów Ideowych, MSO. V. ’ Grupa: Zrzeszenia Społeczne, Stowarzyszenia, Korporacje, Cechy. VI. Grupa: Korporacje i Młodzież Akademicka. VII. Grupa: Organizacje Pracowników Państw., Kolejowych, Pocztowych, Sądowych. Skarbowych, Lasowych, CywilnoWojsk, Monopoli Państwowych.; — Samorządowych: Elektrowni, Gazowni, Wodociągów, Plantacyj miejskich, Zakł. Czyszczenia Miasta. VIII. Grupa: Straże pożarne. — Podczas defilady sztandary pozostają na ramieniu, a poczty oddają honory przez zwrot głowy.⁴

Defilada zgromadziła wielotysięczny tłum lwowian, który salwami braw i okrzyków wiwatowali jej uczestników. Świątecznej atmosfery i entuzjazmu widowni nie zepsuł padający w czasie uroczystości deszcz. Defiladzie naziemnej towarzyszył okazały pokaz sił powietrznych WP.  Tuż po defiladzie na placu św. Ducha odbyła się uroczystość przekazania żołnierzom Wojska Polskiego sześciu ciężkich karabinów maszynowych. Hojnymi darczyńcami okazali się lwowscy kupcy, którzy w pełni sfinansowali zakup⁵.

Działo przeciwlotnicze ciągnięte przed tankietkę w czasie defilady. Źródło: Wiek Nowy, Lwów 1939, nr. 11403

Dalsze trzeciomajowe obchody

Defilada i późniejsze uroczystości wojskowe nie były ostatnimi wydarzeniami przewidzianymi na 3 maja 1939 we Lwowie. O godzinie 15 w Teatrze Wielkim Reprezentacyjny Teatr KWP wystawił sztukę pod tytułem Ułani Księcia Józefa. Jedną z większych imprez odbywających się tego dnia w mieście był Wielki Kiermasz zorganizowany przez Komitet Obchodu 3 maja na lwowskim placu Targów Wschodnich. W czasie kiermaszu odbywały się liczne loterie, zabawy taneczne. Dla najmłodszych dwa razy wystąpił teatr lalkowy⁶.  Tego dnia popołudniu i wieczorem tak jak dzień wcześniej odbyły się liczne akademie. Najważniejsza z nich rozpoczęła się o godzinie 20:00 w Teatrze Wielkim. W czasie uroczystości przedstawiono obraz sceniczny posiedzenia sejmu z dnia 3 maja 1791 roku. Wystawiono również fragmenty Halki Stanisława Moniuszki. Nie obyło się również bez występów najlepszych lwowskich zespołów tanecznych.

Dekoracje z dnia 4 maja

Uroczystości państwowe takie jak obchody świąt narodowych nie od dziś wiążą się z różną formą nagradzania wybitnych jednostek za ich wkład w życie państwa, narodu czy też lokalnej społeczności. 4 maja we lwowskim urzędzie wojewódzkim odbyła się uroczysta dekoracja odznaczonych orderami Odrodzenia Polski i Krzyżami Zasług lwowian. Najwyższym odznaczeniem tego nadanym tego dnia był Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Krzyż Komandorski otrzymali profesorowie Tadeusz Malarski oraz Włodzimierz Sieradzki⁷. Tego dnia nadano również 11 Krzyżów Kawalerskich Orderu Odrodzenia Polski oraz kilkadziesiąt Krzyżów Zasługi wszystkich klas. W kolejnych dniach maja szybko zapomniano o święcie. Stało się tak po przemówieniu ministra Becka.  Przemowa szefa polskiego MSZ w sejmie w najbliższych tygodniach nie schodziła z ust Polaków i przyćmiła inne wydarzenia.

Zakończenie

Już w maju 1939 snuto plany na przygotowanie 150 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja. Historia jednak potoczyła się zgoła inaczej. Pomimo widma wojny mało kto w te majowe dni spodziewał się, iż będzie to ostatnie takie święto w historii II RP. Dumny polski Lwów, który przed dwudziestoma laty tak dzielnie i ofiarnie walczył o swoją polskość z Ukraińcami i Bolszewią w niespełna cztery miesiące po obchodach trzeciomajowych został brutalnie wydarty macierzy by już nigdy nie powrócić pod polską jurysdykcję.

Na zdjęciu widzimy rozłożone działo przeciwlotnicze. Źródło: Wiek Nowy, Lwów 1939, nr. 11403

1. Lwów w dniu 3-go maja, ,,Dziennik Polski”, Lwów 1939, nr 119, s. 8.Lwów w dniu 3-go maja, ,,Dziennik Polski”, Lwów 1939, nr 119, s. 8. ↩︎
2. Program uroczystości w dniu 3 maja, ,,Gazeta Lwowska”, Lwów 1939, nr 99, s. 2. ↩︎
3. Spontaniczna manifestacja Lwowa, ,,Dziennik Polski”, Lwów 1939, nr. 120, s. 2. ↩︎
4. Program uroczystości w dniu 3 maja, ,,Gazeta Lwowska”, Lwów 1939, nr 99, s. 2. ↩︎
5. Sześć CKM-ó w dla wojska od kupiectwa lwowskiego, ,,Gazeta Lwowska”, Lwów 1939, nr. 100, s. 2. ↩︎
6. Wielki Kiermasz w dniu 3-go Maj, ,,Dziennik Polski”, Lwów 1939, nr. 120, s. 9. ↩︎
7. Dekoracja odznaczonych we lwowskim Pałacu Wojewódzkim, ,,Gazeta Lwowska” Lwów 1939, nr.100, s. 3. ↩︎

Bibliografia

1. Dekoracja odznaczonych we lwowskim Pałacu Wojewódzkim ,,Gazeta Lwowska” Lwów 1939, nr.100.
2. Lwów w dniu 3-go maja ,,Dziennik Polski” Lwów 1939, nr 119.
3. Program uroczystości w dniu 3 maja ,,Gazeta Lwowska” Lwów 1939, nr 99.
4. Spontaniczna manifestacja Lwowa ,,Dziennik Polski”, Lwów 1939, nr. 120.
5. Sześć CKM-ó w dla wojska od kupiectwa lwowskiego ,,Gazeta Lwowska” Lwów 1939, nr.100.
6. Wielki Kiermasz w dniu 3-go Maj ,,Dziennik Polski”, Lwów 1939, nr. 120.