Polski Cmentarz Wojenny w Casamassima – Miejsce pamięci bohaterów kampanii włoskiej

W sercu włoskiego regionu Apulia, w niewielkiej miejscowości Casamassima, znajduje się cichy świadek tragicznych wydarzeń II wojny światowej – Polski Cmentarz Wojenny. Miejsce to, choć niewielkie, kryje w sobie wielką historię i pamięć o polskich żołnierzach, którzy oddali życie walcząc na włoskiej ziemi w imię wolności swojego kraju. Cmentarz, będący najdalej na południe położoną nekropolią wojenną 2. Korpusu Polskiego, powstał w 1944 roku, a jego budowa była ściśle związana z działalnością polskiego szpitala wojskowego, zlokalizowanego w tej samej miejscowości.

Historia i architektura cmentarza

Geneza powstania cmentarza w Casamassima sięga wiosny 1944 roku, kiedy to w miejscowości tej utworzono Polski Szpital Wojenny nr 1. Wkrótce potem przekształcono go w 5. Szpital Wojenny, który stał się największą bazą sanitarną 2. Korpusu Polskiego. Szpital ten miał ogromne znaczenie dla polskich żołnierzy walczących na Linii Gustawa, pod Monte Cassino oraz w innych bitwach kampanii włoskiej. W szpitalu leczyli się ciężko ranni, dla których dotarcie do placówek bliżej frontu było niemożliwe.

Cmentarz w Casamassima powstał jako pierwszy stały cmentarz 2. Korpusu Polskiego. Spoczywa na nim 429 polskich żołnierzy, którzy polegli w walkach na Linii Gustawa nad rzeką Sangro, pod Monte Cassino oraz w innych bitwach kampanii włoskiej, a także ci, którzy zmarli z ran odniesionych w walce w szpitalu wojskowym w Casamassima oraz w szpitalach w Bari i Neapolu. Prace budowlane nad cmentarzem koordynował mistrz murarski Fedele Camardella, co gwarantowało precyzję i trwałość konstrukcji. Sam cmentarz został zaprojektowany na planie prostokąta, otoczonego wysokim murem, co nadaje mu charakteru włoskiego campo santo.

Brama główna jest zdobiona symbolami 2. Korpusu oraz datami 1943-1946 i zwieńczona jest inskrypcją w języku łacińskim, zaczerpniętą z drugiego listu św. Pawła do Tymoteusza: „Bonum certamen certavi, fidem conservavi – ideo reposita est mihi corona iustitiae”, czyli: „Dobry bój stoczyłem, wiarę zachowałem, a teraz oczekuje mnie wieniec sprawiedliwości”. W centrum cmentarza znajduje się ołtarz, na którym widnieje medalion przedstawiający Matkę Bożą Ostrobramską oraz tablicę z napisem „Ne vi ius opprimatur fortiter et nobiliter ceciderunt”, czyli „Nie siłą prawa złamani, mężnie i szlachetnie zginęli”.

Symbolika i znaczenie

W odróżnieniu od innych polskich cmentarzy wojennych we Włoszech, które zbudowane są z trawertynu, w Casamassima dominującym materiałem budowlanym jest lokalna tufa, co nadaje temu miejscu specyficzny, rustykalny wygląd, harmonizujący z otoczeniem.

Polski Cmentarz Wojenny w Casamassima wyróżnia się nie tylko swoją architekturą, ale także duchem jedności, który unosi się nad tym miejscem. Cmentarz nie jest podzielony na wewnętrzne sektory, co oznacza, że groby żołnierzy różnych wyznań – katolickich, prawosławnych, żydowskich i muzułmańskich – znajdują się obok siebie. Taki układ grobów pokazuje, że w obliczu wojny i śmierci różnice religijne tracą na znaczeniu, a najważniejsza staje się wspólna walka o wolność i honor.

Szpital wojskowy w Casamassima

Historia cmentarza jest nierozerwalnie związana z funkcjonowaniem Polskiego Szpitala Wojskowego nr 1, który później został przemianowany na 5. Szpital Wojenny. Szpital ten, mieszczący 1200 łóżek, był zapleczem sanitarnym 2. Korpusu Polskiego na południu Włoch. W szczytowym momencie walk, szpital przyjmował nawet do dwóch tysięcy pacjentów. Załoga szpitala składała się z ok. 100 pielęgniarek i 160 ochotników, a także wybitnych lekarzy, takich jak dr Adam Gołębiowski, czy dr Irena Kocowicz.

Bohaterowie na wiecznej warcie

Wśród spoczywających na cmentarzu żołnierzy znajduje się wiele postaci, które zapisały się na kartach historii Polski. Jedną z najbardziej znanych jest mjr Henryk Sucharski, komendant Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Po kapitulacji Westerplatte, Sucharski trafił do niewoli niemieckiej, a następnie dołączył do 2. Korpusu Polskiego we Włoszech, gdzie służył aż do swojej śmierci – 30 sierpnia 1946 roku. Jego pogrzeb odbył się 1 września 1946 roku w Casamassima, a w 1971 roku jego szczątki zostały przewiezione do Polski i ponownie pochowane na cmentarzu wojennym na Westerplatte.

Miejsce pamięci i refleksji

Polski Cmentarz Wojenny w Casamassima to miejsce, które zasługuje na szczególną uwagę i pamięć. Nie jest to jedynie miejsce spoczynku żołnierzy, ale także symbol ich ofiary i poświęcenia w walce o wolność. Cmentarz ten przypomina o losach tych, którzy walczyli z dala od swojej Ojczyzny, ale z myślą o jej wyzwoleniu. Każda wizyta na tym cmentarzu to hołd złożony tym, którzy oddali swoje życie za naszą wolność, i okazja do refleksji nad tym, jak wielką cenę przyszło im za nią zapłacić.