Mała Polonia w cieniu Araratu

Armenia
Autor:Anna Kuleszewicz-Toborek

Armenia to kraj położony na Południowym Kaukazie, posiadający bogatą historię, ciekawą kulturę i kuszący wspaniałymi krajobrazami. Jak się okazuje, nawet na tym skromnym zakątku świata znaleźć można Polaków, którzy nie tylko od wielu lat żyją w Armenii – co niektórzy trwale zapisali się w pamięci ormiańskiego społeczeństwa, dzięki swoim osiągnięciom. Skąd Polacy wzięli się pod Aragacem i Araratem?

Krajobraz Armenii. Źródło: https://pixabay.com/pl/photos/armenia-jezioro-sewan-klasztor-1033976/

Armenia – kraj na pograniczu światów

Armenia, malowniczy kraj położony na pograniczu Europy i Azji, jest jednym z najstarszych państw świata, z historią sięgającą tysięcy lat wstecz. Znana ze swojego bogatego dziedzictwa kulturowego, Armenia była jednym z pierwszych krajów, które przyjęły chrześcijaństwo jako religię państwową już w 301 roku1. Kraj ten, zdominowany przez górzysty krajobraz, z najwyższym szczytem w postaci Góry Aragac (4090 m. n. p. m.)2 i legendarnym Araratem3 na horyzoncie, zachwyca zarówno swoją przyrodą, jak i dziedzictwem architektonicznym, w tym niezliczonymi klasztorami i kościołami.

Przez wieki Armenia znajdowała się na skrzyżowaniu wielkich cywilizacji, co uczyniło z niej miejsce bogate w różnorodne wpływy kulturowe. Pomimo trudnej historii, obejmującej inwazje, okresy dominacji obcych imperiów, tragiczne ludobójstwo na początku XX wieku4, Armenii udało się zachować swoją tożsamość narodową i kulturalną, choć po dziś dzień nie został rozwiązany konflikt w Górskim Karabachu. Dziś Armenia jest niepodległym państwem, członkiem różnych organizacji międzynarodowych, z silnymi więzami ze swoimi sąsiadami, jak również z diasporą rozsianą po całym świecie. Ziemie Armenii nie uniknęły także obecności Polaków.

Aragac – najwyższy szczyt Armenii. Zdjęcie autorstwa I, Bouarf, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2502633
Aragac – najwyższy szczyt Armenii. Zdjęcie autorstwa I, Bouarf, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2502633

Historyczna obecność Polaków w Armenii

Obecność Polaków w Armenii ma długą i skomplikowaną historię, która sięga czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, którą zasiedlali ormiańscy przybysze. Jednakże, już w XVII wieku można znaleźć wzmianki o Polakach odwiedzających Armenię w celach handlowych (to dzięki Ormianom, Rzeczpospolita zaopatrywana była m.in. w jedwab) i dyplomatycznych5. Jednak bardziej znacząca migracja Polaków do Armenii miała miejsce w XIX wieku, kiedy to w wyniku represji po powstaniach narodowych, wielu Polaków zostało zesłanych na Kaukaz, w tym do Armenii, która wtedy była częścią Imperium Rosyjskiego6.

Wielu Polaków osiedlało się w dużych miastach, takich jak Erywań czy Giumri (dawniej Aleksandropol), gdzie pracowali jako inżynierowie, lekarze, nauczyciele czy wojskowi. Polacy przyczynili się do rozwoju infrastruktury oraz kształcenia w regionie, co zyskało im szacunek wśród lokalnej ludności. W niektórych przypadkach Polacy zintegrowali się z miejscowymi społecznościami, zakładając rodziny i przyczyniając się do kulturowego zróżnicowania regionu. Przykładem może być polski emigrant Leopold Stecewicz-Leonowicz, który osiadł na Kaukazie, żeniąc się z francuską guwernantką. Jego syn, Edmund Leonowicz (ur. 1902 r.) wykształcił się na architekta. Przebywając w ormiańskiej wsi Gialugarak otrzymał zlecenie od zarządu lasów, gdzie zaczął tworzyć park dendrologiczny na zboczach Puszkińskiego Wzgórza. Główny założeniem projektu miało być wprowadzenie i aklimatyzacja nowych gatunków roślin, które z czasem miały wzbogacić florę Armenii. To Edmund Leonowicz stworzył pierwszy park leśny i arboretum w tej części Zakaukazia. Edmundowi Leonowiczowi proponowano pracę w Moskwie oraz w Erywaniu, pozostał jednak przez kilkadziesiąt lat w Giulagarak, gdzie mieszkał aż do swojej śmierci w 1986 r. Jego grobowiec znajduje się na terenie arboretum7.

Grób Edmunda Leonowicza na terenie Dendroparku, zdjęcie autorstwa Griqor - Praca własna, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16522039
Grób Edmunda Leonowicza na terenie Dendroparku, zdjęcie autorstwa Griqor – Praca własna, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16522039

Współczesność – Polacy w Armenii dziś

Współczesna społeczność polska w Armenii jest znacznie mniejsza niż w przeszłości – według dostępnych danych (2007 r.) jest to liczba około 1200 osób8, choć realna liczba może być mniejsza. Polonia w Armenii nadal jednak istnieje i jest aktywna. Szacuje się, że w Armenii mieszka obecnie kilkaset osób polskiego pochodzenia. Większość z nich mieszka w stolicy, Erywaniu, gdzie działa, założony w 1995 r. „Związek Polaków w Armenii Polonia”.

ZPwA prowadzi wieloaspektową działalność na rzecz Polaków, osób pochodzenia polskiego oraz wszystkich zainteresowanych „polskością”. Istotnym zadaniem organizacji jest propagowanie polskiej kultury, tradycji, obyczajowości, a także wiedzy o kraju ojczystym wśród lokalnych społeczności. Organizuje zarówno spotkania seniorów (grupa „Klub Seniora”), jak i młodzieży (grupa „Młoda Polonia”). Przy Związku od 2001 roku działa polonijny chór młodzieżowy „Gwiazdeczka”9.

Mimo stosunkowo niewielkiej liczby Polaków w Armenii, związek działa prężnie: organizuje konkursy, związane z historią, językiem i kulturą polską, pokazy filmowe, obchody tradycyjnych świąt (np. Dzień Kobiet, Andrzejki, Święto Niepodległości), otwarte dla członków i sympatyków organizacji. Zainteresowani mogą także korzystać z biblioteki oraz mediateki, prowadzonej przez organizację10

W siedzibie Związku regularnie odbywają się zajęcia języka polskiego dzieci, młodzieży i dorosłych (będą się one odbywały także w obecnym roku szkolnym11). Lekcje są prowadzone przez lektorów delegowanych przez Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą. Ponadto, dzięki pomocy Senatu RP oraz Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodnie” od 2003 r. wydawany jest kwartalnik „Póki my żyjemy”. Od 1995 do 2017 r. prezesem ZPwA była Ałła Kuźmińska, z kolei od 2017 r. funkcję prezesa pełni Liana Harutyunyan12.

Związek Polaków w Armenii ma także swój oddział terenowy „Polonia-Giumri”, mający swoją siedzibę w miejscowości Giumri13.

Krajobraz Erywania z Górą Ararat widoczną w tle. Źródło: https://pixabay.com/pl/photos/armenia-erywa%C5%84-ararat-miasto-g%C3%B3ry-3721418/
Krajobraz Erywania z Górą Ararat widoczną w tle. Źródło: https://pixabay.com/pl/photos/armenia-erywa%C5%84-ararat-miasto-g%C3%B3ry-3721418/

  1. Armenia: Apostolic Church, Britannica, źródło: https://www.britannica.com/topic/Armenian-Apostolic-Church (dostęp: 01.09.2024). ↩︎
  2. Aragac – Trekking na najwyższy szczyt Armenii, portal Gdzie Los Poniesie, źródło: https://www.gdzielosponiesie.pl/2023/01/najwyzszy-szczyt-armenii-aragac/ (dostęp 03.09.2024). ↩︎
  3. Góra Ararat jest symbolem Armenii, wyeksponowanym w jej godle i stanowiącym częsty motyw w ormiańskiej sztuce. Według legend to właśnie na zboczach Araratu miała osiąść Arka Noego. Masyw Araratu obecnie w całości znajduje się na terenie Turcji, jest jednak widoczny ze stolicy Armenii Erywania. ↩︎
  4. A. Chwalba, Samobójstwo Europy: Wielka Wojna 1914-1918, Wydawnictwo Literackie 204, s. 613. ↩︎
  5. G. Pełczyński, Ormianie na ziemiach polskich, portal Culture.pl, źródło: https://culture.pl/pl/artykul/ormianie-na-ziemiach-polskich (dostęp: 03.09.2024). ↩︎
  6. N. Ciemnołoński,  Polscy emigranci i zesłańcy na Kaukazie w XIX w. – cz. 1, portal PolakoGruzin.pl, źródło: https://www.polakogruzin.pl/polscy-emigranci-i-zeslancy-na-kaukazie-w-xix-w-cz-1/ (dostęp: 03.09.2024). ↩︎
  7. Polskie ślady 4: „Mędrzec z Północnego Zbocza”, źródło: https://web.archive.org/web/20160821021320/http://lehastan.am/?p=344 (dostęp: 03.09.2024). ↩︎
  8. Polonia, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło https://pl.wikipedia.org/wiki/Polonia (dostęp: 03.09.2024). ↩︎
  9. Związek Polaków w Armenii, portal gov.pl, źródło: https://www.gov.pl/web/armenia/polonia-w-armenii (dostęp: 03.09.2024). ↩︎
  10. Tamże. ↩︎
  11. Polish Community in Armenia – Polonia – Związek Polaków w Armenii, portal Facebook, źródło: https://www.facebook.com/Polonia.Armenia/posts/pfbid02db9pVJqC14SaCi9oHVjrSiZFdMFHWfVX6Q8v3UHPdqBfxSDfL34E3Qphn6VBvrnHl?locale=pl_PL (dostęp: 03.09.2024). ↩︎
  12. Związek Polaków w Armeni… poz. cyt. ↩︎
  13. Tamże. ↩︎

Bibliografia:

Zostaw komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Scroll to Top
Skip to content