Polonia w Rumunii, choć stosunkowo niewielka, posiada bogatą i wielowiekową historię. Dziś jest to dynamiczna społeczność, która przyczynia się do rozwoju relacji polsko-rumuńskich, podtrzymując polskie tradycje i kulturę na terenie Rumunii. Jak wyglądała historia tej mniejszości i jak dziś prezentuje się sytuacja Polaków mieszkających w tym pięknym kraju?
Pierwsze ślady Polaków w Rumunii
Kontakty polsko-rumuńskie sięgają średniowiecza, kiedy to szlaki handlowe łączyły oba kraje1. Przez Bukareszt i inne miasta Rumunii przepływały polskie towary, a Polacy podróżowali przez te tereny, często udając się do innych części Europy. Kolejnym dość istotnym okresem dla polskiego osadnictwa w Rumunii był koniec XVIII w., gdy całe rodziny przybywały w poszukiwaniu pracy. W 1792 r. 20 polskich górniczych rodzin z Bochni i Wielkiczki przybyło do Kaczyki, gdzie 1791 r. uruchomiono kopalnię soli. Nawet dziś w Kaczyce znajduje się Dom Polski2.
Jednakże znacząca migracja Polaków do Rumunii, w tym Bukaresztu, miała miejsce dopiero w XIX wieku, gdy rejon ten stanowił część Austro-Węgier. W 1803 górale czadeccy zaczęli osiedlać się na terenie Rumunii – m.in. w Tereblesztach, nad Seretem, w Starej Hucie Krasnej, Kaliczance oraz na przedmieściach Czerniowiec. Kilkanaście lat później, pomiędzy 1814, a 1819 r. właśnie do Czerniowiec zaczęło przybywać więcej polskich rodzin. Byli to znów górale czadeccy pochodzący z majątków potockich, którzy z czasem zaczęli przyciągać za sobą wiele innych polskich rodzin pochodzących ze Śląska i Galicji. Szacuje się, że w tamtym okresie do Rumunii przybyć mogło nawet kilkadziesiąt rodzin3.
Polonia w okresie międzywojennym
Największy rozwój Polonii w Bukareszcie nastąpił w okresie międzywojennym. Po I wojnie światowej, kiedy Polska odzyskała niepodległość, stosunki dyplomatyczne między Polską a Rumunią zacieśniły się. Oba kraje zawarły szereg sojuszy wojskowych i gospodarczych, co sprzyjało wzmożonemu przepływowi ludzi. Do Bukaresztu przybywało coraz więcej Polaków, w tym urzędnicy, dyplomaci, wojskowi oraz przedsiębiorcy.
Według dostępnych informacji, w 1929 r. Rumunię zamieszkiwało około 40 tys. Polaków (głównie w rejonach Besarabii oraz na Bukowinie). Na Bukowinie działało Stowarzyszenie Czytelni Polskiej i Bratniej Pomocy, które było najstarszą i najwazniejszą polską organizacją w Rumunii. Posiadało swoją bibliotekę, boisko sportowe oraz dom Polski w Czerniowcach. Niestety, polityka rumuńskich władz po 1924 r. znacznie ograniczała rozwój szkolnictwa polskiego – w latach 20. XX. w działały tam jedynie 3 prywatne polskie szkoły4.
Polacy w Bukareszcie w czasie II wojny światowej
II wojna światowa była trudnym okresem zarówno dla Polski, jak i Polonii w Rumunii. Po inwazji Niemiec na Polskę w 1939 roku, wielu Polaków szukało schronienia w Rumunii, w tym w Bukareszcie. Rząd rumuński, choć oficjalnie neutralny, przez pewien czas udzielał pomocy uchodźcom z Polski. W Bukareszcie działały organizacje charytatywne, które wspierały Polaków, a także ambasada RP, która koordynowała ewakuację uchodźców. Szacuje się, że po wybuchu II wojny azulu w Rumunii szukało 24 tys. wojskowych oraz 26 tys. cywilów5.
Polonia w Bukareszcie w tym okresie stała się także ośrodkiem działalności konspiracyjnej. Polacy organizowali siatki wywiadowcze, współpracując z ruchem oporu w Polsce i innych krajach okupowanej Europy. Ważną rolę odegrali również polscy dyplomaci i wojskowi, którzy organizowali pomoc dla polskich żołnierzy i uchodźców.
Okres powojenny i PRL
Po zakończeniu II wojny światowej sytuacja Polonii w Rumunii uległa zmianie. W latach powojennych, w związku z przekształceniami politycznymi w regionie i komunistycznym ustrojem zarówno w Polsce, jak i w Rumunii, relacje między obu krajami ochłodziły się. Wiele polskich instytucji działających w Bukareszcie zostało zamkniętych, a liczba Polaków mieszkających w mieście znacząco spadła.
Jednakże pomimo trudności, Polacy w Bukareszcie starali się podtrzymywać swoją tożsamość. W latach PRL-u istniały pewne formy współpracy kulturalnej i gospodarczej, co umożliwiało przetrwanie Polonii. W tym okresie działały polskie placówki dyplomatyczne oraz szkoły, które dbały o podtrzymywanie polskiego języka i kultury.
Polonia w Bukareszcie po 1989 roku
Upadek komunizmu w 1989 roku w Polsce i Rumunii otworzył nowy rozdział w relacjach polsko-rumuńskich. Wraz z demokratyzacją obu krajów, ożywiły się kontakty między Polską a Rumunią. W Bukareszcie ponownie zaczęły działać polskie instytucje kulturalne i edukacyjne. Coraz więcej Polaków przybywało do Rumunii w celach biznesowych, dyplomatycznych czy edukacyjnych.
Obecnie (według danych z 2021 r.) Rumunię zamieszkuje 2137 Polaków6. Największa społeczność Polska zamieszkuje okręg Suczawa, gdzie wymienić można trzy miejscowości (Nowy Soloniec, Pleszę, Mojana Mikuli), zamieszkałe praktycznie w całości przez ludność polską. Polacy posiadają oficjalny status uznanej mniejszości narodowej i nawet posiadają jednego przedstawiciela w rumuńskim parlamencie. W kraju działa Związek Polaków w Rumunii, którego prezesem od 2008 r. jest Chervazen Longher – rumuński polityk polskiego pochodzenia7.
Osoby polskiego pochodzenia zamieszkują rozproszone w innych miejscowościach wiejskich i miejskich w całym regionie Suczawy, a także poza Bukowiną – w takich miastach jak Jassy, Konstanca, Bukareszt oraz innych większych ośrodkach miejskich. To, w jakim stopniu czują się związani z polskością, zależy głównie od tego, czy żyją w skupisku Polaków, czy w otoczeniu rumuńskim, ale także od historii danej rodziny. Ważne są tu takie czynniki jak pochodzenie etniczne członków rodziny, język używany w domu czy możliwość kształcenia dzieci w języku polskim. Tradycyjnie Kościół katolicki odgrywa kluczową rolę w podtrzymywaniu polskich tradycji i języka. Członkowie polskich rodzin często tradycyjnie „gwarią” – posługują się gwarową odmianą języka polskiego. Jego literackiej odmiany uczą się natomiast w miejscowych szkołach rumuńskich czy też Domach Polskich8. W Bukareszcie działa także Instytut Polski, który prowadzi działalność pozwalającą na bliższy kontakt z polskim językiem i kulturą9.
- Polonia w Rumunii, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Polonia_w_Rumunii (dostęp: 09.10.2024). ↩︎
- Kaczyka, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaczyka (dostęp: 09.10.2024). ↩︎
- M. Gotkwiewicz, Na tułaczych szlakach górali, [w:] „Wierchy”, r. 25 (1956), s. 89-100. ↩︎
- M. Żukow-Karczewski, Polonia zagraniczna w czasach II Rzeczypospolitej, [w:] „Życie literackie” 33 (1952) 1989. ↩︎
- M. Majewski, Polscy uchodźcy w Câmpulung-Muşcel w Rumunii, Portal Przystanek Historia, źródło: https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/wrzesien-1939/64224,Polscy-uchodzcy-w-Cmpulung-Mucel-w-Rumunii.html (dostęp: 09.10.2024). ↩︎
- Population and housing census, 2021 – provisional results, Romanian National Institute of Statistics, źródło: https://insse.ro/cms/en/content/population-and-housing-census-2021-provisional-results (dostęp: 10.10.2024.) ↩︎
- Gerhvazen Longer, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ghervazen_Longher (dostęp: 10.10.2024). ↩︎
- J. Mielnikiewicz, Były trzy siostry, ale tylko dwie koszule, Culture.pl, źródło: https://culture.pl/pl/artykul/byly-trzy-siostry-ale-tylko-dwie-koszule (dostęp: 10.10.2024). ↩︎
- Instytut Polski Bukareszt, źródło: https://instytutpolski.pl/bucuresti/pl/ (dostęp: 10.10.2024). ↩︎
Bibliografia:
- Gerhvazen Longer, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ghervazen_Longher (dostęp: 10.10.2024).
- Gotkwiewicz M., Na tułaczych szlakach górali, [w:] „Wierchy”, r. 25 (1956), s. 89-100.
- Instytut Polski Bukareszt, źródło: https://instytutpolski.pl/bucuresti/pl/ (dostęp: 10.10.2024).
- Kaczyka, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaczyka (dostęp: 09.10.2024).
- Majewski M., Polscy uchodźcy w Câmpulung-Muşcel w Rumunii, Portal Przystanek Historia, źródło: https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/wrzesien-1939/64224,Polscy-uchodzcy-w-Cmpulung-Mucel-w-Rumunii.html (dostęp: 09.10.2024).
- Mielnikiewicz J., Były trzy siostry, ale tylko dwie koszule, Culture.pl, źródło: https://culture.pl/pl/artykul/byly-trzy-siostry-ale-tylko-dwie-koszule (dostęp: 10.10.2024).
- Polonia w Rumunii, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Polonia_w_Rumunii (dostęp: 09.10.2024).
- Population and housing census, 2021 – provisional results, Romanian National Institute of Statistics, źródło: https://insse.ro/cms/en/content/population-and-housing-census-2021-provisional-results (dostęp: 10.10.2024.)
- Żukow-Karczewski M., Polonia zagraniczna w czasach II Rzeczypospolitej, [w:] „Życie literackie” 33 (1952) 1989.
