Beyoğlu: polsko-tureckie spotkanie w Stambule

Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule jest miejscem, które łączy polską literaturę z historią i kulturą Turcji. Zlokalizowane jest w niepozornej dzielnicy Beyoğlu, na skrzyżowaniu ulic Mickiewicza oraz Tatlı Badem Sokak (ulicy Słodkich Migdałów), bywa dla niektórych turystów trudne do odnalezienia. Niemniej jednak, muzeum jest ważnym punktem na mapie dla każdego, kto interesuje się twórczością polskiego wieszcza narodowego, a Ci, którzy już je znajdą mogą natrafić na całkiem interesujące zbiory.

Kres wędrówki wieszcza

Adam Mickiewicz, jeden z najwybitniejszych polskich poetów romantycznych, przebywający na emigracyjnej tułaczce, spędził ostatnie chwile swojego życia w Stambule. Przybył tam w 1855 roku, aby organizować polskich żołnierzy walczących po stronie tureckiej podczas wojny krymskiej. Dokładnie 8 listopada 1855 r. Mickiewicz wraz z Armandem Levy oraz Henrykiem Służalskim wynajęli domek od Polki – pani Rudnickiej¹. Wedle relacji, panowały w nim warunki, które pozostawiały wiele do życzenia. Polski encyklopedysta Zenon Fisz opisywał je jako „dom smutny, samotny, opuszczony, przy ulicy Kalendzi-Kuluk […]. Umeblowanie składało się ze stołu, kilku krzeseł prostych i łóżka, co jeszcze prostsze, pokryte siennikiem i dywanem tureckim, stało w kącie. Pokój trącił pustkowiem, był ciemny i nawet wilgotny”².

To właśnie w tym smutnym domu, w części świata, w której być może sam nigdy nie spodziewał się znaleźć, umarł Adam Mickiewicz. Do tej pory toczą się spory dotyczące przyczyny jego śmierci. Według tureckich lekarzy (których kompetencje kwestionowane były przez towarzyszy wieszcza), Mickiewicz przegrał walkę z cholerą. Wciąż pojawiają się jednak spekulacje sugerujące, że śmierć poety nastąpić mogła w wyniku zatrucia³.

Ciało Adama Mickiewicza, decyzją księcia Adama Czartoryskiego, zostało przewiezione do Francji i pochowane w Paryżu. Następnie, 4 lipca 1890 r. szczątki wieszcza sprowadzone zostały na Wawel⁴. Miejsce ostatniej ziemskiej wędrówki poety nie odeszło jednak w zupełne zapomnienie.

Smutna historia muzeum

Dom, w którym Mickiewicz mieszkał i gdzie zmarł, został przekształcony w muzeum w 1955 roku, w setną rocznicę jego śmierci. Inicjatywa ta była wynikiem współpracy między Polską a Turcją, mającej na celu uczczenie pamięci wielkiego poety oraz podkreślenie więzi między oboma narodami⁵.

Oryginalny budynek, w którym Adam Mickiewicz spędził swoje ostatnie dni, został zniszczony podczas wielkiego pożaru Stambułu w 1870 roku. Dopiero po wielu latach tureckie władze mogły ustalić właścicieli gruntów, co umożliwiło polskiemu przemysłowcowi Henrykowi Gropplerowi rozpoczęcie działań na rzecz utworzenia izby pamięci. Jednak zanim Groppler zdążył zrealizować swoje plany, Józef Ratyński, jego współpracownik, nabył historyczny plac za niską cenę.

Jak wynika z artykułu w petersburskim czasopiśmie „Kraj” z 1901 roku, Ratyński zlecił odbudowę budynku według oryginalnych planów. Jego syn umieścił tam tablicę z inskrypcją upamiętniającą Mickiewicza: „Napamiatke postawiony tendom / Natem miejscu gdzie 26 listopada 1855 roku umarl Adam Mickiewicz”. W kolejnych latach dodano jeszcze trzy tablice, w tym jedną ufundowaną przez Komitet Tureckiej Jedności i Postępu oraz drugą, w 1933 roku, przez stambulską Polonię⁶.

Muzeum przyjęło znaną dziś postać w 1955 r., w setną rocznicę śmierci poety. Wtedy też wmurowano czwartą tablicę pamiątkową, a w dawnej piwnicy utworzono pamiątkową kryptę (w tym miejscu ciało wieszcza spoczywało przez pierwszy miesiąc po śmierci). Dopiero w 1980 r. kamienica, w której znajduje się muzeum, stałą się częścią Muzeum Sztuki Tureckiej i Muzułmańskiej w Stambule⁷.

Autorstwa User: Darwinek – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6920087

Ekspozycje i Zbiory

Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule to niewielka, ale bogata w treści placówka. W jej wnętrzach znajduje się kilka pomieszczeń, które przenoszą odwiedzających w czas życia i twórczości poety.

Główna izba muzeum, zwana także „Izbą Pamięci”, jest dedykowana życiu i twórczości Mickiewicza. Znajdują się tu liczne pamiątki związane z poetą, takie jak rękopisy, listy, pierwsze wydania jego dzieł, a także osobiste przedmioty. Ekspozycja ta ukazuje nie tylko jego dorobek literacki, ale także kontekst historyczny i polityczny, w którym tworzył. Najważniejszym pomieszczeniem w muzeum jest jednak pokój śmierci. Wiernie odtwarza on miejsce, w którym Mickiewicz spędził ostatnie chwile swojego życia. W pokoju znajduje się oryginalne łóżko, na którym zmarł poeta, a także liczne artefakty z tamtego okresu. Wystawa ta jest szczególnie poruszająca i skłania do refleksji nad burzliwym życiem i niespodziewaną śmiercią wielkiego twórcy.

Muzeum posiada również bogatą kolekcję dokumentów dotyczących pobytu Mickiewicza w Stambule oraz jego działalności politycznej. Można tu znaleźć korespondencję z przyjaciółmi i współpracownikami, dokumenty dotyczące organizacji legionów polskich oraz inne materiały archiwalne.

Rola Konsulatu RP w Stambule

Obecnie zarządzanie zbiorami i wystawami w muzeum w Stambule formalnie należy do Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, wspieranego przez Konsulat Generalny RP w Stambule. W stałej ekspozycji, której fundamenty powstały jeszcze w latach 80. XX wieku, znajdują się między innymi popiersia poety. Jedno z nich, wykonane przez Ewarysta Zbąskiego około 1898 roku, jest odlane z brązu, a drugie, autorstwa Dawida d’Angersa, pochodzi z 1835 roku. Wśród eksponatów są również reprodukcje obrazów, takie jak Portret Adama Mickiewicza na Judahu skale Walentego Wańkowicza, litografie i rzeźby. Znajduje się tam także dziewiętnastowieczny kufer podróżny, a niektóre ściany zdobią orientalne tapiserie w biało-czerwone wzory.

Obecna ekspozycja jest ułożona chronologicznie, a życie artysty podzielono na cztery etapy, które przedstawiono na różnych piętrach budynku. Zwiedzanie zaczyna się od najwyższego piętra, gdzie zgromadzono artefakty z młodości poety (1798–1824). Na piętrze niżej, po lewej stronie, znajduje się wystawa dotycząca pobytu Mickiewicza w obozie wojskowym w Burgas (Bułgaria) w październiku 1855 roku. Po prawej stronie tego piętra można zobaczyć ekspozycję poświęconą misji poety na Wschodzie z listopada 1855 roku, w tym dioramę przedstawiającą Stambuł z łodziami na Bosforze i Hagią Sofią w tle. W ścianach klatki schodowej umieszczono fotoplastykony z obrazami scenek z życia dawnej Turcji. Na parterze, naprzeciwko wejścia, znajdują się tablice z życiorysem Mickiewicza oraz ściana z bloczkami zadrukowanymi jego poezją przetłumaczoną na kilka języków. Każdy odwiedzający może zabrać ze sobą fragment tych zbiorów, co przypomina dawniej popularne zrywane kalendarze⁸.

Renowacja Symbolicznego Grobu Mickiewicza w Stambule

Warszawskie Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza zwróciło się do Instytutu Polonika z prośbą o przeprowadzenie prac konserwatorskich symbolicznego grobu poety w Stambule. Centralnym punktem renowacji była krypta, której stan techniczny był poważnie zniszczony, a płyta nagrobna popękana. Wpisując się w program strategiczny Instytutu Polonika – Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą – specjaliści przybyli do Stambułu w 2018 roku. Naprawili płytę, sklejając jej części i uzupełniając ubytki odpowiednimi fugami. Dodatkowo, krawędzie płyty zostały wzmocnione matą z włókna szklanego, co zapobiegło jej osuwaniu się i ułatwi przyszły demontaż. Ściany krypty również przeszły proces oczyszczania fug na kamiennej okładzinie, co nadało im jednolity wygląd. Konserwacji wymagały także pamiątkowe tablice na zewnętrznych ścianach budynku. Specjaliści oczyścili napisy i zabezpieczyli płyty, aby zwiedzający od razu po wejściu czuli, że znajdują się w miejscu o wielkim znaczeniu dla każdego Polaka⁹.

Autorstwa: Jan Mieczkowski – Polona, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3360994

Znaczenie Muzeum

Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule odgrywa istotną rolę w promowaniu polskiej kultury i literatury za granicą. Jest to miejsce, które przyciąga nie tylko Polaków, ale również turystów z całego świata, zainteresowanych historią, literaturą i międzynarodowymi relacjami kulturalnymi. Muzeum często organizuje różnorodne wydarzenia kulturalne, takie jak wystawy, spotkania literackie, wykłady i koncerty. Są one okazją do promowania polskiej kultury w Turcji i zacieśniania więzi między oboma narodami. Współpraca z lokalnymi instytucjami kulturalnymi i edukacyjnymi pozwala na szerzenie wiedzy o Mickiewiczu i jego twórczości.

Ponadto, dzięki swojemu unikalnemu charakterowi, muzeum pełni funkcję pomostu między kulturami polską a turecką. Stanowi symbol przyjaźni i wzajemnego szacunku, a także przypomnienie o wspólnych momentach w historii obu narodów. Jest to miejsce, które pokazuje, jak kultura i literatura mogą łączyć ludzi ponad granicami i różnicami narodowymi.

1. Muzeum Mickiewicza w Stambule, źródło: https://www.mickiewiczstambul.com/muzeum-mickiewicza-w-stambule/ (dostęp: 03.07.2024). ↩︎
2. M. Panas-Goworska, A. Goworski, Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule. Coś ty nad Bosforem czynił Mickiewiczu?, portal Polonika, źródło: https://polonika.pl/polonik-tygodnia/muzeum-adama-mickiewicza-w-stambule-cos-ty-nad (dostęp: 03.07.2024). ↩︎
3. Tamże. ↩︎
4. Tamże. ↩︎
5. Muzeum Mickiewicza w Stambule… poz. cyt. ↩︎
6. M. Panas-Goworska, A. Goworski, Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule… poz. cyt. ↩︎
7. Tamże. ↩︎
8. Tamże. ↩︎
9. Tamże. ↩︎

Bibliografia:

1. Muzeum Mickiewicza w Stambule, źródło: https://www.mickiewiczstambul.com/muzeum-mickiewicza-w-stambule/ (dostęp: 03.07.2024).
2. Panas-Goworska, Goworski A., Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule. Coś ty nad Bosforem czynił Mickiewiczu?, portal Polonika, źródło: https://polonika.pl/polonik-tygodnia/muzeum-adama-mickiewicza-w-stambule-cos-ty-nad (dostęp: 03.07.2024).