Stare uliczki Kiszyniowa dosłownie tchną historią, a znaczące miejsce zajmuje w nich Katedra Opatrzności Bożej – duchowe centrum rzymskokatolickiej diecezji kiszyniowskiej.
Katedra Opatrzności Bożej znajduje się w samym centrum Kiszyniowa, przy ulicy Mitropolit Dosoftei 85. To właśnie tutaj znajduje się tron biskupi, a w kaplicy przylegającej do katedry przechowywana jest ikona Najświętszej Marii Panny, Matki Dobrej Rady, patronki diecezji.
Na początku XIX wieku w tym miejscu znajdowała się kaplica Opatrzności Bożej, którą zbudowano ze składek parafian. Pomimo niewielkich rozmiarów i prostego wyglądu kaplicy, jej wnętrze zachwycało parafian swoim pięknem – licznymi ikonami, ozdobnymi sztukateriami na ścianach, trzema ołtarzami i piękną zakrystią
Jednak po zaledwie 10 latach kaplica nie mogła już pomieścić wszystkich parafian i podjęto decyzję o budowie kościoła. Nie było jednak wystarczających środków na rozpoczęcie prac, dlatego złożono wniosek o pomoc państwową, na którą car Mikołaj I przeznaczył 20 tys. rubli.
Projekt katedry rzymskokatolickiej w Kiszyniowie powstał w stolicy Imperium Rosyjskiego, Sankt Petersburgu. W jego rozwoju brał udział architekt, rzeźbiarz i profesor architektury na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, Józef Szarleman. Jego architektura została zrealizowana w duchu późnego neoklasycyzmu, zgodnie z modą panującą w tamtym czasie w Rosji, która pozostawała pod wpływem architektury włoskiego Renesansu. W lipcu 1838 roku projekt świątyni został zatwierdzony przez Radę Komunikacji i Budownictwa Publicznego, a w 1840 roku zalecono jego realizację w Kiszyniowie. Kosztorys i notę objaśniającą sporządził architekt miasta Kiszyniowa Luka Zauszkiewicz.
Brak parafii katolickiej i jej powstanie
Do 1811 roku w Kiszyniowie nie było parafii katolickiej. Świadczy o tym korespondencja konsula austriackiego z egzarchą mołdawsko-wołoskim, metropolitą Mołdawii Gabrielem Banulescu-Bodonim, datowana na okres od 20 lipca do 18 września 1811 r.
Konsul austriacki, na prośbę katolików z Kiszyniowa, zwrócił się w swoich listach do egzarchy, pod którego jurysdykcją znajdowała się prawosławna Besarabia, z prośbą o zezwolenie na przeznaczenie ziemi w mieście pod cmentarz katolicki. Wówczas biskup Gabriel odmówił spełnienia prośby konsula, powołując się na brak parafii katolickiej w Kiszyniowie.
Był to czas powojennej niestabilności życia w Besarabii, emigracji części ludności za Prut i dużego, żywiołowego napływu migrantów, co niewątpliwie miało wpływ na działalność instytucji kościelnych.
W 1814 roku, w związku z przesiedleniem kolonistów katolickich i utworzeniem katolickiej kolonii Krasna w Budżaku, utworzono tam parafię. Katolicy byli rozmieszczeni na całym terytorium Besarabii w dość niespójny sposób; na północy znajdowała się dawna parafia Chocim, na południu – kolonia Krasna. Chęć zachowania porządku i wygody w opiece nad wiernymi spowodowała założenie parafii w centrum regionu.
Już w 1817 roku na planie miasta, sporządzonym przez geodetę i architekta obwodowego M. S. Ozmidowa (1782-1826), wskazano lokalizację czynnego cmentarza katolickiego, co wskazuje na istnienie w mieście społeczności katolickiej. Według źródeł archiwalnych, w 1815 roku w mieście pojawił się ksiądz katolicki. Stało się tak z kilku powodów, przede wszystkim z powodu troski biskupa Mackiewicza o swoich wiernych. Ksiądz Stanisław Winnicki został mianowany duszpasterzem w Kiszyniowie i pełnił tę posługę do 1817 roku. Potrzeba duszpasterstwa była ogromna – w mieście znajdował się garnizon wojskowy, przybywali osadnicy i urzędnicy, wśród których byli katolicy. Konieczną obecność księdza determinowała również procedura składania przysięgi i ślubowania przy wstępowaniu do służby państwowej, w sądach i w wojsku. Były one składane w obecności księży właściwych ze względu na wyznanie religijne.
Rozwój parafii i rozwój Kiszyniowa
Rozwój parafii przebiegał bardzo szybko, czemu sprzyjała zmiana statusu miasta i szczególna dbałość o jej rozwój. Na początku XIX wieku, na wniosek metropolity G. Banulescu-Bodoniego, Kiszyniów stał się administracyjnym, a z czasem politycznym i handlowym centrum Besarabii. Rozwój rzemiosła, produkcji i handlu spowodował w krótkim czasie wzrost liczby ludności. Realizując określone plany geopolityczne na Bałkanach, Rosja energicznie rozwijała region przygraniczny Besarabii i intensywnie go zaludniała.
Realizując określone plany geopolityczne na Bałkanach, Rosja energicznie rozwijała region przygraniczny Besarabii i intensywnie go zaludniała. Przesiedlonej ludności zapewniono ulgi podatkowe i inne świadczenia.
Wszystkie przywileje handlowe obejmowały także kupców zagranicznych zarejestrowanych w Kiszyniowie i innych miastach regionu. W 1861 roku stolica regionu przekształciła się z dawnego niewielkiego kompleksu prawosławnych klasztorów w miasto będące jednym z najważniejszych ośrodków Rosji.
Liczba mieszkańców miast wzrastała na skutek żywiołowych migracji. Była to różnorodna mieszanka Wschodu i Zachodu, przy czym Wschód początkowo dominował. Tablice z nazwami ulic były w języku francuskim, polskim, rosyjskim, niemieckim i ormiańskim.
Budowę świątyni utrudniały liczne przeszkody biurokratyczne. Sam okres przygotowawczy trwał pięć lat – od 1834 do 1839 roku.
Przede wszystkim należało rozwiązać kwestię finansowania, a także opracować i zatwierdzić projekt, dokonać wyceny, skompletować niezbędne dokumenty i uzyskać pozwolenie na budowę. Listy, petycje i inne dokumenty były przez długi czas przechowywane w różnych departamentach. Korespondencja z władzami zajmowała dużo czasu.
Do marca 1836 roku zebrano i przygotowano niezbędne dokumenty, a także uzyskano zgodę na budowę od zwierzchnika Kościoła Prawosławnego w Besarabii, arcybiskupa Kiszyniowa i Chocimia Dymitra (Sulimy). Biskup Dimitrij wyraził zgodę na budowę kościoła rzymskokatolickiego, ale pod warunkiem, że nie będzie on usytuowany w pobliżu kościołów prawosławnych. Jednocześnie podkreślił, że
„…w Kiszyniowie od dawna istnieje kościół rzymski, a w całym mieście i okolicach mieszka całkiem sporo osób wyznania rzymskiego, które należą do miejscowego księdza”.
Teren przeznaczony pod parafię katolicką znajdował się w centralnej części miasta, gdzie zgodnie z planem władz miały stanąć najpiękniejsze budowle. To był jeden z powodów, dla których gubernator zgodził się udzielić pożyczki na budowę.
W 1838 roku generalny gubernator Noworosji i Besarabii, książę M. Woroncow, osobiście dostarczył Cesarskiemu Komitetowi Ministrów w Petersburgu projekt planu, kosztorys budowy cerkwi i swoje propozycje dotyczące podziału funduszy. Cesarz Mikołaj I zatwierdził projekt i nakazał, aby parafia otrzymała 20 tysięcy rubli z budżetu obwodowego na budowę kościoła – 10 tysięcy rubli bezzwrotnie, a pozostałe 10 tysięcy w formie pożyczki.
Nie można było od razu rozpocząć budowy – najpierw należało wykonać na nowo kosztorys, a nastepnie długo szukać wykonawcy. Dopiero w lutym 1840 r. komitet zawarł umowę z kiszyniowskim kupcem trzeciej gildii, Ilją Nowikowem.
Ogromnym problemem był brak w Besarabii wysoko wykwalifikowanych rzemieślników, znających specyfikę pracy. Trzeba było zaprosić rzemieślników z guberni podolskiej lub korzystać z usług rzemieślników zagranicznych, którzy akurat przebywali w Kiszyniowie.
Budowa kościoła katolickiego, od fundamentów do konsekracji, trwała trzy lata.
Budowę kościoła greckokatolickiego w Kiszyniowie rozpoczęto 15 maja 1840 r., a jego konsekracja miała miejsce 6 maja 1843 r. (według starego kalendarza). Konsekracja przez biskupa nie odbyła się wówczas ze względu na śmierć w 1842 r. B. Mackiewicza, który sprzyjał parafiom besarabskim i zarządzał diecezją od 1809 r.
Uroczystość poświęcenia odbyła się w wyznaczonym dniu, 6 maja (według starego kalendarza) 1843 roku. Ponieważ nie było organów, uroczystości towarzyszyła gra orkiestry wojskowej Pułku Jegrów, na co muzycy otrzymali pozwolenie od dowódcy dywizji, generała porucznika de Witte.
Wygląd katedry
Zbudowana świątynia miała wygląd wydłużonego, prostokąta. Wnętrze świątyni podzielone było na trzy nawy przy pomocy dwóch podłużnych rzędów kolumn, po sześć w każdym.
Nawa główna z drewnianym sklepieniem kolebkowym, podwyższona w stosunku do naw bocznych, zakończona jest półkolistą absydą ołtarzową. Absydę, gdzie znajdował się główny ołtarz, zdobiły kamienne łuki, pilastry z jońskimi kapitelami i dwa wysokie okna, w których miały być umieszczone witraże. W absydzie, po obu stronach ołtarza, dobudowano dwa pomieszczenia. W jednej z nich mieściła się zakrystia, w drugiej przechowywano sprzęty kościelne, a przy wejściu do kościoła, nad drzwiami, znajdowały się chóry, otoczone balustradami z rzeźbionymi w drewnie tralkami.
Pierwotnie ołtarz główny był drewniany z kamiennym tronem, prezbiterium otaczała drewniana balustrada ze schodami prowadzącymi do tronu. Na nim znajduje się tabernakulum do przechowywania hostii oraz czarny drewniany krzyż ze srebrną i złoconą figurą ukrzyżowanego Chrystusa.
W ołtarzu głównym znajdowała się duża ikona Matki Bożej z koroną i Dzieciątkiem Jezus na ręku. W nawach bocznych zbudowano drewniane ołtarze i trony. W kościele znajdowały się liczne ikony, rzeźby zmartwychwstałego Chrystusa i czterech aniołów.
W czasach Związku Radzieckiego katedra była zamknięta.
W lipcu 1989 roku, po licznych apelach do władz centralnych ZSRR, Czerwonego Krzyża i ONZ, budynek kościoła został zwrócony parafii i wiernym.
Katedra Opatrzności Bożej w Kiszyniowie uważana jest za zabytek architektury o znaczeniu narodowym. W 2002 roku rozpoczęto jej gruntowny remont.
Kościół został praktycznie w całości odrestaurowany i obecnie ma swój tradycyjny wygląd z pewnymi niezbędnymi zmianami. Dziś jest to bardzo piękny, nowoczesny obiekt, zachwycający architekturą i urodą. Kompleks świątynny składa się z wielu budynków, ale sprawia wrażenie tak przestronnego i lekkiego, że mieszkańcy miasta, przechodząc obok, często nie zauważają, że jest to majestatyczny kościół. Naprzeciwko, na tej samej ulicy, znajduje się podupadły budynek dawnej szkoły katolickiej, wybudowany w 1901 roku.
Od 2007 roku katedrę zdobią witraże i mozaiki wykonane przez włoskich rzemieślników. W zależności od kąta patrzenia i miejsca obserwacji, można dostrzec różne szczegóły ukryte w tych dziełach. W rogu każdej pracy, jak dawniej, znajduje się znak mistrza. Mozaiki przedstawiają wizerunki Chrystusa, Matki Boskiej i 12 apostołów.
