Bataliony piechoty oraz szwadrony kawalerii KOP wyposażone były nie tylko w broń palną długą oraz maszynową, posiadały również broń krótką w postaci pistoletów oraz rewolwery. Pistolety jak i rewolwery przeznaczone są jako uzbrojenie indywidualne, służą do niszczenia przeciwnika na krótkich odległościach, przeważnie do 50 m. Mogą być wykorzystane tak obrony jak i do ataku, gdzie spełniały rolę dodatkowej siły ognia. Pistolety i rewolwery w założeniu miały być zawsze gotowe do użycia.

Zaopatrzenie i zakupy indywidualne

Jednostki KOP zaopatrywane były w uzbrojenie będące w dyspozycji Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk), co powodowało przeolbrzymią różnorodność wykorzystywanej broni krótkiej.

Indywidualne zakupy broni odbywały się z powodu zbyt małej ilości broni przekazanej KOP przez wspomniane wcześniej MSWojsk, które to nie zapewniało 100% etatowych przydziałów. W służbową broń krótką żołnierze zaopatrywali się na własny koszt z tzw. „dodatku na wyekwipowanie” – dotyczyło to chorążych i oficerów w służbie czynnej. Broń można było sprzedawać, zgodnie z przepisami dotyczącymi sprzedaży broni osobistej, jednak należało się wcześniej zaopatrzyć w inny egzemplarz. W przypadku utraty lub kradzieży broni, żołnierz KOP zobowiązany był złożyć pisemny meldunek o powyższym fakcie swemu przełożonemu, który o tym fakcie powiadamiał z kolei żandarmerię wojskową. Broń zakupioną prywatnie do użytku służbowego ewidencjonowano w „Ewidencji służbowej krótkiej broni palnej”. Ze względu na swoje specyficzne zadania największą ilość broni krótkiej posiadał Dywizjon Żandarmerii KOP bo aż 171 sztuk.

Podczas gdy w batalionie piechoty KOP etatowo przydzielono jedynie 32 pistolety, z kolei w szwadronie kawalerii było ich jeszcze mniej, bo zaledwie 17 egzemplarzy. Etaty w KOP przewidywały niewielką ilość broni krótkiej i co kuriozalne nie była ona przeznaczona dla dowódców różnego szczebla, a jedynie dla personelu pomocniczego, tym samym dowódcy zaopatrywali się indywidualnie poprzez zakup. Zakupy indywidualne umożliwiły, dobranie indywidualne broni do potrzeb jednostki oraz potrzeb osobistych i predyspozycji finansowych korzystającego z niej żołnierza lub oficera. Indywidualny zakup broni pozwalał generować oszczędności w budżecie KOP, pieniądze przeznaczone na wyekwipowanie pokrywały jedynie częściowo koszty zakupu broni, resztę żołnierze musieli dopłacić z własnej kieszeni. Zróżnicowanie używanych rodzajów broni krótkiej, spowodowane było dodatkowo poprzez darowizny broni, organizowanymi z Funduszu Obrony Narodowej oraz przyznawanymi nagrodami rzeczowymi w jednostkach KOP. Inną przyczyną tego zróżnicowania, był fakt, że część kadry oficerskiej zgodnie z zaleceniami zawartymi w podręczniku płk. Zygmunta Berlinga pt. „Oficer” wyd. 1931 r., zaopatrywała się w broń dodatkową, noszoną poza służbą, najczęściej o kalibrze 6,35 mm, służąca do obrony osobistej.

Regulacje i ujednolicenie

Dopiero w 1937 r. sprecyzowano konkretnie, jaką broń tak naprawdę uważa się za służbową i zgodnie z PS 320 – 75 oraz rozkazem poszczególnych dowódców brygad KOP, do krótkiej broni służbowej zaliczono pistolety i rewolwery o kalibrze nie mniejszym niż 7,65 mm i nie większym niż 9 mm.[1]

Najpopularniejsze modele broni krótkiej w KOP

W KOP używano cały szereg broni krótkiej:

• pistolet Frommer 7,65 i 9 mm,
• pistolet Cebra 7,65 mm,
• pistolet Steyr 9 mm,
• pistolet Sauer 7,65 mm,
• pistolet Mauser 7,65 mm,
• pistolety serii Browning FN,
• pistolet Browning 7,65 mm,
• pistolet Vis wz. 35,
• pistolet Walther 6,35 mm,
• pistolet Browning Baby 6,35 mm,
• rewolwer Velodog,
• rewolwer Mauser,
• rewolwer Nagant 7,62 mm.

Pistolet Frommer M1910 (patrz fot. 1)

Pistolet Frommer M1910 (patrz fot. 1) – Austro-węgierski pistolet samopowtarzalny skonstruowany przez Rudolpha Frommera. Działał na zasadzie długiego odrzutu lufy, zamek ryglowany był przez obrót lufy. Mechanizm uderzeniowy kurkowy, mechanizm spustowy bez samo napinania. Zasilanie odbywało się z wymiennego, jednorzędowego magazynka pudełkowego umieszczonego w chwycie o pojemności 7 naboi o kalibrze 7,65 lub 8 mm. Przyrządy celownicze były mechaniczne, składały się z muszki i szczerbinki.

Jak wynika z zestawienia uzbrojenia z 1931 r. przydzielonym pistoletem etatowym w KOP był właśnie Frommer w liczbie 325 egzemplarzy, nie wszystkie jednostki KOP posiadały tebroń na swoim uzbrojeniu.

Pistolet Cebra (patrz fot. 2)

Pistolet Cebra (patrz fot. 2) – hiszpański pistolet samopowtarzalny, była to uproszczona kopia pistoletu Browning M1903, produkowanego przez Fabrique Nationale de Herstal. Pistolet działający na zasadzie odrzutu zamka swobodnego z kurkiem wewnętrznym. Zasilanie odbywało się przez magazynek o pojemności 9 nabojów o kalibrze 7,65 mm. Zaletą pistoletów tego typu była niska cena, natomiast wadami m.in. mała trwałość i brak zamienności części, nie tylko pomiędzy różnymi modelami, ale także w obrębie jednego modelu. Broń popularnie kopiowana w różnych wariantach przez kilkadziesiąt firm, jednym z jego popularniejszych klonów były pistolety Cebra. Wojsko Polskie otrzymało z Francji ok. 20.000 egzemplarzy tych pistoletów, głównie typów Ruby i Cebra.

Trafiły również do KOP, ponadto w/w pistolety były zakupywane indywidualnie do użytku służbowego za zgodą poszczególnych dowódców brygady KOP.

Pistolet Steyr M1912 (patrz fot. 3)

Pistolet Steyr M1912 (patrz fot. 3) – austro-węgierski pistolet samopowtarzalny, produkowany przez firmę Steyr. Pistolet działał na zasadzie krótkiego odrzutu lufy. Zamek ryglowany był przez obrót lufy, Mechanizm uderzeniowy kurkowy, mechanizm spustowy bez samo napinania. Zasilanie odbywało się przez magazynek pudełkowy o pojemności 8 naboi o kalibrze 9 mm. Przyrządy celownicze były mechaniczne, składały się z muszki i szczerbinki.

Pistolet Roth – Steyr wz. 1907 (patrz fot. 4)

Pistolet Roth – Steyr wz. 1907 (patrz fot. 4) –pistolet samopowtarzalny dla armii Austro-Węgier skonstruowany przez austriackiego producenta amunicji Georga Rotha. Pistolet działał na zasadzie krótkiego odrzutu lufy. Zamek ryglowany był przez obrót lufy. Mechanizm uderzeniowy bijnikowy, częściowym samonapinaniem. Zamek z suwadłem obejmował lufę, lecz poruszał się wewnątrz komory zamkowej. Na końcu zamek miał charakterystyczny radełkowany pierścień do odciągania. Zasilanie odbywało się przez magazynek stały pudełkowy, jednorzędowy o pojemności 10 naboi o kalibrze 8 mm

Pistolety te jak i inne modele firmy Steyr były kupowane indywidualnie przez żołnierzy KOP do użytku służbowego.

Pistolet Sauer 38H (patrz fot. 5)

Pistolet Sauer 38H (patrz fot. 5) – niemiecki pistolet samopowtarzalny firmy Sauer. Pistolet działał na zasadzie odrzutu zamka swobodnego, mechanizm uderzeniowy był kurkowy. Dzięki dość dużej masie i nieruchomo osadzonej lufie charakteryzował się stosunkowo dobrą celnością. Zasilanie odbywało się przez jednorzędowy pudełkowy magazynek o pojemności 8 naboi o kalibrze 7,65 mm.

Żołnierze KOP kupowali indywidualnie zarówno pistolety o kalibrze 7.65 mm. do użytku służbowego jak i małe pistolety osobiste o kalibrze 6.35 mm jako broń obronną noszoną poza służbą.

Pistolet Mauser C96 (patrz fot. 6)

Pistolet Mauser C96 (patrz fot. 6) – niemiecki pistolet samopowtarzalny opracowany w zakładach Mausera. Pistolet działał na zasadzie krótkiego odrzutu lufy, strzelał z zamka zamkniętego. Zasilanie odbywało się niewymiennego magazynka ładowanego od góry za pomocą łódki, magazynek był dwurzędowy i mieścił 10 nabojów o kalibrze 7,63 mm.

Żołnierze KOP kupowali indywidualnie zarówno pistolety o kalibrze 7.63 mm do użytku służbowego jak i inne modele pistoletów firmy Mauser.

Pistolet Browning M1910 (patrz fot. 7)

Pistolet Browning M1910 (patrz fot. 7) – belgijski pistolet samopowtarzalny, skonstruowany przez Amerykanina Johna Mosesa Browninga. Pistolet działał na zasadzie odrzutu zamka swobodnego. Mechanizm spustowy bezkurkowy. Zasilanie odbywało się jednorzędowego magazynka pudełkowego o pojemności 7 lub 6 naboi o kalibrze 7,65 lub 9 mm. Przyrządy celownicze były mechaniczne, składały się z muszki i szczerbinki.

Na wyposażeniu żołnierzy KOP znajdowały się również inne pistolety belgijskiej firmy FN do użytku służbowego jak i obrony osobistej.

Pistolet Vis wz. 35 (patrz fot. 8)

Pistolet Vis wz. 35 (patrz fot. 8) – polski pistolet samopowtarzalny, skonstruowany przez Piotra Wilniewczyca i Jana Skrzypińskiego przy uczestnictwie Feliksa Modzelewskiego. Pistolet działał na zasadzie krótkiego odrzutu lufy, zamek ryglowany przez przekoszenie lufy. Mechanizm spustowo-uderzeniowy kurkowy. Zasilanie odbywało się z jednorzędowego magazynka pudełkowego o pojemności 8 naboi o kalibrze 9 mm. Przyrządy celownicze były mechaniczne, składały się z muszki i szczerbinki.[2] W 1936 r. Fabryka Broni w Radomiu rozpoczęła produkcję seryjną, wprowadzono pistolet na uzbrojenie Wojska Polskiego. Do wybuchu wojny udało wyprodukować 49.400 egzemplarzy.

Pistolety VIS były chętnie kupowaną bronią przez żołnierzy KOP, chciano ją wręcz odkupywać od jednostek KOP do użytku własnego, w związku z bardzo małą ilością dostępnej broni miało to zakres ograniczony. W 1939 r. stworzony pułk kawalerii KOP otrzymał etatowo 20 egzemplarzy tej broni dla oficerów rezerwy.

Pistolety kieszonkowe i rewolwery

Dodatkowo oprócz broni etatowej żołnierze KOP często zaopatrywali się w pistolety kieszonkowe do obrony własnej poza służbą, na takową broń musieli otrzymać stosowne zezwolenia od swoich przełożonych i były one rejestrowane w rejestrach broni służbowej. Były to poniższe typy.

Pistolet Browning Baby (patrz fot. 9)

Pistolet Browning Baby (patrz fot. 9) – belgijski pistolet samopowtarzalny, skonstruowany przez Johna Mosesa Browninga. Pistolet działał na zasadzie odrzutu zamka swobodnego. Mechanizm spustowy bez samo napinania z iglicowym mechanizmem uderzeniowym. Zasilanie odbywało się z jednorzędowego magazynka pudełkowego o pojemności 6 naboi o kalibrze 6,35 mm. Przyrządy celownicze były mechaniczne, składały się z muszki i szczerbinki.

Pistolet Walther Model 9 (patrz fot. 10)

Pistolet Walther Model 9 (patrz fot. 10) – niemiecki, kieszonkowy pistolet samopowtarzalny. Pistolet działał na zasadzie odrzutu zamka swobodnego. Mechanizm uderzeniowy bezkurkowy. Pistolet wyposażony był w bezpiecznik nastawny. Zasilanie odbywało się z jednorzędowego magazynka pudełkowego o pojemności 6 naboi o kalibrze 6,35 mm. Przyrządy celownicze były mechaniczne, składały się z muszki i szczerbinki. Był to jeden z najmniejszych i najłatwiejszych do ukrycia pistoletów, jakie dotychczas powstały. Znakomicie mieścił się w kieszonce kamizelki, damskiej torebce, a nawet w portmonetce, czy też za podwiązką. Stąd był chętnie noszony do ochrony osobistej przez oficerów w KOP.

Rewolwery typu Velodog (patrz fot. 11)

Rewolwery typu Velodog (patrz fot. 11) – Nazwa broni pochodzi od słów „Velocyped i Dog” czyli broń dla rowerzystów przeciwko psom.  Była to grupa mini rewolwerów bardzo zbliżonych konstrukcyjnie. Produkowane tysiącami przez najróżniejsze firmy w Belgii, Hiszpanii oraz w Niemczech. Wynalazcą był francuz Charles Francois Galand, pistolety Velodog strzelały specjalnie skonstruowanymi nabojami o kalibrze 5,75 mm a następnie 6,35 i 7,65 mm Browninga. Wielkość oraz kształt broni ułatwiały jej ukrycie, co pozwalało stosować jąjako broń osobistą, także przez oficerów KOP.

Rewolwer Nagant wz. 1895 (patrz fot. 12)

Rewolwer Nagant wz. 1895 (patrz fot. 12) – belgijski rewolwer, nazwa broni pochodzi od nazwiska belgijskiego konstruktora inżyniera Émile’a Naganta. Rewolwer posiada kurek, iglicę i sprężynę. Wystrzał następuje w momencie cofnięcia kurka, co jednocześnie wprowadza w obrót bęben, przygotowując tym samym kolejny nabój do strzału i naciśnięcia na spust, co powoduje uderzenie iglicą w spłonkę. Rewolwer mieścił 7 nabojów kalibrze 7,62 mm w bębenku.[3] Rewolwer ten był jedynym szerzej używanych w KOP. Były to jednak i tak tylko pojedyncze sztuki zakupione indywidualnie przez żołnierzy KOP.

W batalionach piechoty oraz szwadronach kawalerii KOP używano również pistolety sygnałowe a dokładniej był to Pistolet sygnałowy wz. 24.

Pistolet sygnałowy wz. 24 (patrz fot. 13)

Pistolet sygnałowy wz. 24 (patrz fot. 13) – jednostrzałowy pistolet sygnałowy kal. 26,65 mm polskiej konstrukcji. Produkowany przez Spółkę Akcyjną Perkun z siedzibą w Warszawie. Z możliwością wystrzału nabojów sygnałowych z łuską mosiężną oraz ze spadochronem. Konstrukcja była stalowo–mosiężna z drewnianymi okładkami oraz stalową lufę. Mechanizm spustowo-uderzeniowy był typu kurkowego, lecz bez dźwigni zabezpieczającej.

Wyposażenie KOP w broń krótką było bardzo niejednorodne, ponadto nie zapewniało w 100% etatowego stanu. W broń krótką zaopatrywano się w większości wypadków poprzez indywidualne zakupy z produkcji krajowej jak i zagranicznej. Spora część przejmowana była również po byłych zaborcach. Broń krótka w KOP praktycznie nigdy do końca nie została zunifikowana, chociaż próby podjęto po wprowadzeniu polskiego pistoletu VIS, wybuch II Wojny Światowej pokrzyżował te plany.

W 1937 r. Wojsko Polskie przekazało 10 Pistoletów sygnałowych wz. 24. dla jednostek KOP. Dla tworzonego w 1937 r. specjalnego batalionu fortecznego „Sarny” trafiło dalszych 9 Pistoletów sygnałowych wz. 24. Dodatkowo w listopadzie 1937 r. Dowódca KOP gen. bryg. Jan Kruszewski zwrócił się do I wiceministra spraw wojskowych o przydział dla baonu KOP „Sarny” następujących ilości amunicji do celów szkoleniowych: 60 szt. nabojów 1-gwiazdowych białych, po 12 szt. zielonych i czerwonych, po 12 szt. 3-gwiazdowych we wszystkich trzech kolorach, po 9 szt. rakiet gąsienicowych we wszystkich trzech kolorach oraz po 9 szt. rakiet dymnych koloru czerwonego i żółtego. [1]

---

[1] Mateusz Leszczyński, „Pistolety Sygnałowe – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 194”, s. 40.

Na uzbrojeniu KOP oprócz broni strzeleckiej znajdowała się również artyleria (polowa, piechoty oraz przeciwpancerna) oraz moździerze o tym w kolejnej odsłonie.

SPIS ILUSTRACJI

1.      Pistolet Frommer M1910, Źródło: https://pl.topwar.ru

2.      Pistolet Cebra, Źródło: https://gunvalues.gundigest.com

3.      Pistolet Steyr M1912, Źródło: Zdjęcie wykonał autor w 2024 r. w Prywatnym Muzeum Podkarpackich Pól Bitewnych w Krośnie.

4.      Pistolet Roth – Steyr wz. 1907, Źródło: Zdjęcie wykonał autor w 2024 r. w Prywatnym Muzeum Podkarpackich Pól Bitewnych w Krośnie.

5.      Pistolet Sauer 38H, Źródło: https://pl.wikipedia.org

6.      Pistolet Mauser C96, Źródło: Zdjęcie udostępnione autorowi poprzez stronę: https://muzeumsg.strazgraniczna.pl

7.      Pistolet Browning M1910, Źródło: Zdjęcie udostępnione autorowi poprzez stronę: https://muzeumsg.strazgraniczna.pl

8.      Pistolet Vis wz. 35, Źródło: Zdjęcie udostępnione autorowi poprzez stronę: https://muzeumsg.strazgraniczna.pl

9.      Pistolet Browning Baby, Źródło: https://pl.wikipedia.org

10.  Pistolet Walther Model 9, Źródło: https://pl.wikipedia.org

11.  Rewolwery typu Velodog, Źródło: https://pl.wikipedia.org

12.  Rewolwer Nagant wz. 1895, Źródło: Zdjęcie udostępnione autorowi poprzez stronę: https://muzeumsg.strazgraniczna.pl

13.  Pistolet sygnałowy wz. 24, Źródło: Zdjęcie wykonał autor w 2018 r. w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu.

 

BIBLIOGRAFIA

Ciepliński A. i Woźniak R., „9 mm Pistolet Samopowtarzalny VIS wz. 1935”, Warszawa 1996.

Erenfeicht L., „Pistolet Samopowtarzalny VIS wz. 35 – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 17”, Warszawa 2013.

Erenfeicht L., „Rewolwer Nagant – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 133”, Warszawa 2018.

Jabłonowski M., „Formacja Specjalna Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939”, Warszawa 2002.

Juszkiewicz T, „Uzbrojenie Korpusu Ochrony Pogranicza w Pistolety i Rewolwery w latach 1924 – 1939”, Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, Koszalin 1998.

Leszczyński M, „Pistolety Sygnałowe – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 194”, Warszawa 2020.

Walczak Z., „9 mm Pistolet wz. 1935 VIS”, Warszawa 1983.

Walczak Z., „Rewolwer Nagant wz. 1895”, Warszawa 1981.

---

[1] Tomasz Juszkiewicz, „Uzbrojenie Korpusu Ochrony Pogranicza w Pistolety i Rewolwery w latach 1924 – 1939”, Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej Koszalin 1998. s. 123-127.

[2] Erenfeicht L., „Pistolet Samopowtarzalny VIS wz. 35 – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 17”, s. 15-17.

[3] Leszek Erenfeicht, „Rewolwer Nagant – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 133”, s. 6-9.

[4] Mateusz Leszczyński, „Pistolety Sygnałowe – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 194”, s. 40.