Uzbrojenie Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1924 – 1939 [3/5]

Bataliony piechoty oraz szwadrony kawalerii KOP w latach 30-tych wraz z pozostałymi rodzajami Wojska Polskiego przechodziły kolejne modernizacje oraz unifikację posiadanego uzbrojenia. Dalsze plany rozwoju przeszkodził wybuch II Wojny Światowej. Jednostki KOP wymieniały kb oraz kbk Berthier na kb i kbk Mauser wz. 1898, wymieniano również posiadane rkm Chauchat oraz lkm Bergmann na rodzimej produkcji rkm wz. 1928. Ponadto ckm Hotchkiss zastępowano na ckm Maxim oraz rodzimej produkcji ckm wz. 30.

Karabin powtarzalny Mauser wz. 1898

Karabin powtarzalny Mauser wz. 1898 (patrz fot. 1) – zaprojektowany przez Paula Mausera w 1895 r., podstawowy karabin armii niemieckiej w latach 1898–1935 r. Karabin miał zamek czterotaktowy, ryglowany symetrycznie oraz zasilanie ze stałego magazynka pudełkowego, nie wystającego z łoża o pojemności 5 naboi o kalibrze 7,92 mm. Przyrządy celownicze składały się z celownika szczerbinkowego z muszką typu otwartego i pierwotnie był łukowy z wcięciem typu V, w okresie międzywojennym w Polsce zastąpiony przez celownik krzywkowy. Broń była dodatkowo wyposażona w bagnet nożowy S98/05 mocowany pod lufą przy pomocy specjalnej rękojeści oraz po przejściu modernizacji w bagnet polskiej produkcji wz. 1927. Lufa z nakładką drewnianą.

Formujące się Wojsko Polskie po zakończeniu I Wojny Światowej przejęło duże ilości sprzętu po armii pruskiej w tym kb Mauser wz. 1898 (na wyposażenie w Wojsku Polskim przyjęto je pod nazwą wz. 98). Uchwała Rady Ambasadorów państw koalicji antyniemieckiej z dnia 10 marca 1921 r. nakazała przekazanie Polsce maszyn i urządzeń wraz z dokumentacją oraz znacznych zapasów surowców z byłego pruskiego Arsenału Królewskiego w Gdańsku. Decyzja ta umożliwiła naszemu krajowi znalezienie się w gronie producentów broni strzeleckiej systemu Mausera.[1] Ta decyzja przesądziła o losie pozostałych dostępnych modeli karabinów. Dostępność amunicji zdecydowała o wyborze na standard zastępczy broni francuskiej i w mniejszym stopniu broni austriackiej, które planowane były do zastąpienia. Ogółem poniemieckich kb wz. 1898 jak i tych wyprodukowanych już w polskich fabrykach Wojsko Polskie posiadało około 241.000 egzemplarzy.

Już od 1926 r. w małych ilościach pojawiać zaczął się w KOP kb Mauser (patrz fot. 2 i 3), w kolejnych latach kolejne bataliony piechoty jak i szwadrony kawalerii KOP przezbrajały się kolejno w kb Mauser. W 1935 r. w KOP było już 15.431 kb Mauser wz.1898 aby do roku 1939 zwiększyć ich liczbę do 21.000 egzemplarzy. Dalsze przezbrajanie poszczególnych oddziałów zakłócił wybuch II Wojny Światowej, tym samym KOP wyruszył do walki z niejednorodnym w pełni uzbrojeniem podstawowym dla żołnierza tak piechoty jak i kawalerii.

Ręczny Karabin Maszynowy – Rkm wz. 1928 (Browning)

Ręczny Karabin Maszynowy „Browning” wz. 1928 (Rkm wz. 28) – Został zaprojektowany w 1917 r. przez Johna Browninga pod nazwą M1918 Browning Automatic Rifle (BAR). Był bronią samoczynną z lufą chłodzoną powietrzem. Działająca na zasadzie wykorzystania gazów prochowych które naciskały na tłok, co wprowadzało mechanizmy broni w odpowiedni ruch. Ryglowanie karabinu odbywało się za pomocą wahliwego rygla, połączonego przegubowo z trzonem zamkowym i dźwignię z kurkiem suwadła. Zasilanie wymiennego magazynka o pojemności 20 naboi o kalibrze 7,62 mm. Broń umożliwia strzelanie ogniem ciągłym oraz pojedynczym.

Rolę przełącznika rodzaju ognia pełnił bezpiecznik. Polski Rkm wz. 28 (patrz fot. 4) konstrukcyjnie oparty był na w/w konstrukcji. Zmiany obejmowały przede wszystkim zmianę kalibru na 7,92 mm Mauser (zamiast oryginalnego 7,62 mm), przemieszczenie mocowania dwójnogu z końca lufy pod rurę gazową, zastosowanie płoz zamiast ostróg w dwójnogu, obrócenie celownika oraz dodanie chwytu pistoletowego. Ponadto wydłużono lufę do 611 mm i dokonano drobnych zmian w konstrukcji tłoka, regulatora gazowego, wyrzutnika łusek oraz sprężyny zaczepu kurkowego. Zasilanie ze stałego magazynka pudełkowego ładowanego poprzez 20 sztuk naboi o kalibrze 7,92 mm.[2]  Ogółem do wybuchu II Wojny Światowej Wojsko Polskie oraz inne polskie formacje mundurowe dysponowały ponad 21.000 egzemplarzy rkm wz. 1928.

Ogółem do jednostek KOP trafiło ok. 1.500 rkm wz. 1928 (patrz fot. 5 i 6), trafiając do KOP: batalionów piechoty, szwadronów kawalerii, jednostek żandarmi wojskowej oraz rejonu fortecznego „Sarny”. Była to liczba niewystraczająca i planowano wymienić znajdujące się w kompaniach saperów Ikm Maxim wz. 1908/15 na nowe polskie rkm wz.1928, co ostatecznie miało nastąpić dopiero w roku budżetowym 1940/1941 r. wybuch II Wojny Światowej pokrzyżował te plany.

Ciężki Karabin Maszynowy – Ckm wz. 30 (Browning)

Ciężki Karabin Maszynowy wz. 30 (patrz fot. 7) – był zespołową bronią samoczynną. Opatentował go w 1901 r. w USA John Moses Browning, w wyniku prowadzonych prób nowy karabin maszynowy wprowadzono do uzbrojenia jako Browning M1917. Zasada działania ckm oparta była na krótkim odrzucie lufy, ryglowanie odbywało się ryglem wahliwym. Strzelanie odbywało się tylko ogniem ciągłym. Zasilanie było taśmowe z taśmą parcianą. Lufa niewymienna chłodzona wodą przetrzymywanej w walcowej chłodnicy o pojemności około 4 litrów. Broń strzelała z podstawy trójnożnej.[3] Ckm wz. 30 trafił do wyposażenia Wojska Polskiego poprzez rozpisany konkurs w grudniu 1927 r. w Warszawie, do udziału w konkursie zgłosiły się kilka przedsiębiorstw zbrojeniowych, lecz ostatecznym zwycięzcą został ckm Browninga.

W Polskim Ckm wz. 30 wprowadzono szereg zmian względem protoplasty: dostosowanie broni do amunicji 7,92 mm Mauser, zastosowanie celownika szczerbinkowego typu krzywiznowego zamiast celownika przeziernikowego, dostosowanie karabinu do strzelania przeciwlotniczego przez dodanie wspornika do celownika kątomierza, wspornika do osadzenia muszki kołowej wz. 1929 oraz kolby przeciwlotniczej, wydłużenie chwytu tylca na całą dłoń, zwiększenie długości lufy i chłodnicy, poprawienie konstrukcji zatrzasku lufy, zastosowanie lżejszego trzonu zamkowego. W latach 1931–1939 r. wyprodukowano dla Wojska Polskiego łącznie ok. 8.400 egzemplarzy tej broni. 

Końcem 1938 r. podjęto decyzję w KOP aby wymienić wszystkie posiadane ckm tj. 387 w batalionach piechoty, 47 w kawalerii oraz 106 w batalionach fortecznych na nowoczesnego ckm Browninga, ale przebiegało to z opóźnieniami. Do KOP trafiły w bardzo małych ilościach, pierwsze do Centralnej Szkoły Podoficerów KOP w Osowcu, użytkowane jako szkolne. W pewnych ilościach trafił również do batalionów fortecznych KOP „Sarny” oraz „Małyńsk”.[4]

Planowane dalsze przezbrajanie i jego przerwanie

Wybuch II Wojny Światowej pokrzyżował plany dalszej modernizacji oraz unifikacji broni długiej w formacjach KOP. Oprócz broni długiej w formacjach KOP używano nie tylko broń palną długą oraz maszynową, była również broń krótka w postaci pistoletów oraz rewolwerów, ale o tym w kolejne odsłonie.

SPIS ILUSTRACJI

1. Karabin powtarzalny Mauser wz. 1898, Źródło: https://pl.wikipedia.org
2. Żołnierze KOP-u pełnią straż nad rzeką Niemen uzbrojeni w karabiny powtarzalne Mauser wz. 1898, Źródło: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl
3. Żołnierze KOP-u pełnią straż nad rzeką Niemen uzbrojeni w karabiny powtarzalne Mauser wz. 1898, Źródło: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl
4. Ręczny Karabin Maszynowy wz. 1928, Źródło: Zdjęcie wykonał autor w 2008 r. w Muzeum Twierdzy Modlin.
5. Żołnierze batalionu piechoty KOP uzbrojeni w dwa ręczne karabiny maszynowe wz. 1928, Źródło: Zdjęcie w posiadaniu p. Tomasz Sak, udostępnione autorowi poprzez stronę: https://muzeumsg.strazgraniczna.pl
6. Żołnierze batalionu piechoty KOP uzbrojeni w ręczny karabin maszynowy wz. 1928 prowadzą szkolenie strzelanie, Źródło: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl
7. Ciężki Karabin Maszynowy wz. 30, Źródło: Zdjęcie wykonał autor w 2006 r. w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym w Poznaniu.

BIBLIOGRAFIA

Erenfeicht L., „CKM wz. 30 – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 2”, Warszawa 2013.

Erenfeicht L., „Ręczny Karabin Maszynowy RKM wz. 28 – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 7”, Warszawa 2013.

Haładaj K., „Karabiny i karabinki Mauser – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 10”, Warszawa 2013.

Jabłonowski M., „Formacja Specjalna Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939”, Warszawa 2002.

Janicki P. i Korbal J., „CKM wz. 30 – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 200”, Warszawa 2020.

Jońca A. i Zasieczny A., „7,92 mm Ręczny Karabin Maszynowy wz. 1928 Browning”, Warszawa 2003.

Juszkiewicz T., „Uzbrojenie w karabiny i karabinki powtarzalne, Korpusu ochrony pogranicza w latach 1924-39”, Centralny Ośrodek Szkolenia SG, Koszalin 1998.

Mackiewicz M., „Bagnety – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 88”, Warszawa 2016.

Matuszewski R. i Wojciechowski I., „Karabin Mauser wz. 1898”, Warszawa 1983.

---

[1] Krzysztof Haładaj, „Karabiny i karabinki Mauser – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 10”, s. 35.

[2] Leszek Erenfeicht, „Ręczny Karabin Maszynowy RKM wz. 28  – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 7”, s. 27.

[3] Leszek Erenfeicht, „CKM wz. 30  – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 2”, s. 8.

[4] Paweł Janicki i Jędrzej Korbal, „CKM wz. 30  – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 200”, s. 27.