Uzbrojenie Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1924 – 1939 [2/5]

Otrzymany sprzęt zarówno ilościowo jak i jakościowo zaspakajał potrzeby KOP jako formacji przeznaczonej tylko do ochrony granicy państwowej. Jednak w latach 20-tych oraz 30-tych wszystkie rodzaje Wojska Polskiego przechodziły kolejno modernizację oraz unifikację posiadanego uzbrojenia. W 1926 r. rozpoczęto wymianę posiadanych kb i kbk Mannlicher na francuskie kb Berthier wz. 1916 oraz kbk Berthier wz. 1892. Braki w ukompletowaniu rkm Chauchat uzupełniono lkm Bergmann wz. 1915. Ponadto posiadane ckm Hotchkiss zastępowano niemieckimi ckm Maxim wz. 1908.

Karabinek powtarzalny Berthier wz. 1892

Karabinek powtarzalny Berthier wz. 1892 (patrz fot. 1) – został zaprojektowany przez Emila Andree Berthier który to wymyślił magazynek pudełkowy, zastępując felerny magazynek rurowy stosowany w poprzednich wersjach karabinu powtarzalnego Lebel.[1] Zamek w broni był dwutaktowy, z ryglami ułożonymi prostopadle do rączki zamkowej. Zasilanie odbywało się z stałego magazynka pudełkowego ładowanego poprzez 3 sztuki naboi o kalibrze 8 mm. Przyrządy celownicze składały się z trójkątnej muszki oraz celownika ramkowo-schodkowego. Broń była dodatkowo wyposażona w bagnet model Mle1886 lub Mle1892 mocowany pod lufą karabinu. Lufa z nakładką drewnianą.

Karabin Berthier wz. 1916 (Mle 1907/15 M16)

Karabin Mle 1907/15 M16 (patrz fot. 2) – będący połączeniem mechanizmów wymyślonych przez E. A. Berthiera z łożem wzorowanym na karabinie Lebel Mle. 1886. Zasilanie odbywało się z stałego magazynka pudełkowego wystającego z łoża i zakrytego od dołu wieczkiem ładowanego poprzez 5 sztuk naboi o kalibrze 8 mm, do którego można było dostosować 3-nabojowe ładowarki. Przyrządy celownicze składały się z trójkątnej muszki oraz celownika ramkowo-schodkowego, w Polsce opisywany jako – Berthier wz. 1916.

Francuskie karabiny w Wojsku Polskim

Początek kariery francuskich kb oraz kbk w Wojsku Polskim związany jest z Błękitną Armią gen. Józefa Hallera. Wraz z nią przybyłe do Polski kb i kbk Berthier, ponadto kolejne egzemplarze pozyskane były w drodze zakupów z Francji.

Wymiana Mannlicherów na Berthiery w KOP

W 1926 r. wraz z postępującą modernizacją oraz unifikacją posiadanego uzbrojenia rozpoczęto wymianę austriackich kb i kbk Mannlichier z myślą o wykorzystaniu oddziałów KOP do zadań operacyjnych Wojska Polskiego w razie mobilizacji. Wymiana odbywała się w batalionach piechoty oraz w szwadronach kawalerii KOP. Do jednostek KOP trafiło około 20.500 – kb oraz kbk Berthier (patrz fot. 3), w zależności od wielkości poszczególnych oddziałów KOP były to liczby od 700 – 1.150 egzemplarzy broni. Były one używane w krótkim odstępie czasu, ponieważ pomiędzy 1929/1930 r. rozpoczęto kolejny etap modernizacji, zastępując francuskie kb i kbk na niemieckie kb i kbk Mauser.

Lekki Karabin Maszynowy Bergmann wz. 1915

Lekki Karabin Maszynowy Bergmann wz. 1915 (patrz fot. 4) – model stanowił wersję rozwojową niemieckiego lkm Bergmann wz. 08/15 (nazwa: Maschinengewehr 08/15). Oba modele były chłodzone wodą znajdującą się w płaszczu dookoła lufy. Następnie została przebudowana na chłodzenie powietrzem, poprzez zastąpienie płaszcza wodnego perforowanym specjalnie płaszczem lufy. Lkm Bergmann działał na zasadzie lufy ruchomej z krótkim odrzutem i zamka zaryglowanego przy wystrzale, zasilanie odbywało się z taśmy na 100 naboi o kalibrze 7,92 mm z bębna lub z taśmy na 250 naboi ze skrzynki. Lkm wz.1915, chłodzony powietrzem, był dość skomplikowany w budowie, lecz pewny w działaniu. Chwalony dodatkowo za mniejszą wagę i tym samym łatwiejszy w przenoszeniu od ckm. W Wojsku Polskim przyjęto go do uzbrojenia dopiero w 1921 r., więc nie brał udziału w wojnie polsko-bolszewickiej. W latach 20-tych z Łotwy, w ramach wymiany sprzętu wojskowego otrzymaliśmy dalszych 500 egzemplarzy. 

Bergmanny w batalionach KOP

Ze względu na braki w pokryciu etatowym rkm Chauchat wz. 1915 zdecydowano o wyposażeniu części batalionów KOP w lkm Bergmann. Broń wykorzystano wyłącznie do wyposażenia 10 batalionów piechoty KOP w przybliżonej ilości 500 egzemplarzy. W drugiej połowie lat 30-tych broń ta była powoli wycofywane z uzbrojenia i zastępowane rkm wz. 1928 krajowej produkcji. W roku 1936 spółce Daugs sprzedano 1.481 sztuk lkm Bergman wz.15 za kwotę 370.050 zł z przeznaczeniem sprzedaży do Chin ale w rzeczywistości do hiszpańskich republikanów i użycie ich w Hiszpańskiej Wojnie Domowej.

Ciężki Karabin Maszynowy Maxim wz. 1908

Ciężki Karabin Maszynowy Maxim wz. 1908 (patrz fot. 5) – był zespołową bronią samoczynną, niemieckiego konstruktora Hirama Maxima. Działającą na zasadzie krótkiego odrzutu lufy. Ryglowanie odbywało się poprzez układ kolankowo-dźwigniowy. Mechanizm spustowy umożliwiał prowadzenie jedynie ogania ciągłego, lufa była niewymienna, chłodzona wodą, zakończoną odrzutnikiem. Zasilanie było taśmowe poprzez taśmę ciągłą parcianą z amunicją o kalibrze 7,92 mm. Przyrządy celownicze to muszka i nastawny celownik ramkowy. Podstawa to ciężka czteronożna tzw. saneczkowa. Ckm Maxim wz. 1908 był podstawowym typem ciężkiego karabinu maszynowego używanym w Wojsku Polskim po odzyskaniu niepodległości w ilości prawie 6.000 egzemplarzy.

Maximy zamiast Hotchkissów

Końcem lat 20-tych rozpoczęto w KOP uzupełniać braki etatowe ckm Hotchkiss poprzez ckm Maxim wz. 1908 (patrz fot. 6), które to z kolei były wycofywane w jednostek piechoty Wojska Polskiego. Wraz z postępującą unifikacją oraz modernizacją w Wojsku Polskim, postawiono na wymianę przestarzałych ckm Hotchkiss. Bataliony piechoty jak i szwadrony kawalerii KOP do wybuchu wojny w dużej mierze jako wyposażenie ckm posiadały właśnie Maximy w liczbie około 180 egzemplarzy[2].

Podsumowanie

W okresie międzywojennym KOP wraz z pozostałymi rodzajami Wojska Polskiego przechodził modernizację w celu unifikacji posiadanego uzbrojenia. Rozpoczęła się wymiana posiadanego uzbrojenia na inne rodzaje, ale o tym w kolejnej odsłonie.

SPIS ILUSTRACJI

1. Karabinek powtarzalny Berthier wz. 1892, Źródło: https://muzeum.skarzysko.pl
2. Karabin powtarzalny Mle 1907/15 M16, Źródło: Zdjęcie wykonał autor w 2008 r. w Muzeum Twierdzy Modlin.
3. Żołnierze batalionu piechoty KOP uzbrojeni w karabiny powtarzalne Mle 1907/15 M16, Źródło: Zdjęcie w posiadaniu p. Andrzej Olichwiruk, udostępnione autorowi poprzez stronę: https://muzeumsg.strazgraniczna.pl
4. Lekki Karabin Maszynowy Bergmann wz. 1915, Źródło:  http://www.fox-military.com
5. Ciężki Karabin Maszynowy Maxim wz. 1908, Źródło: Zdjęcie wykonał autor w 2024 r. w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
6. Żołnierze z batalionu piechoty KOP „Sienkiewicze” z dwoma ciężkimi karabinami Maszynowymi Maxim wz. 1908, Źródło: Zdjęcie w posiadaniu p. Tomasz Sak, udostępnione autorowi poprzez stronę: https://muzeumsg.strazgraniczna.pl

BIBLIOGRAFIA

Erenfeicht L., „Karabiny Maszynowe Maxima – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 21”, Warszawa 2013.

Erenfeicht L., Kostankiewicz A. i Ochman M., „Karabiny Lebel Mle 1886 i Berthier Mle 1907-15 – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 103”, Warszawa 2016.

Jabłonowski M., „Formacja Specjalna Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939”, Warszawa 2002.

Juszkiewicz T., „Uzbrojenie w karabiny i karabinki powtarzalne, Korpusu ochrony pogranicza w latach 1924-39”, Centralny Ośrodek Szkolenia SG, Koszalin 1998. Mackiewicz M., „Bagnety – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 88”, Warszawa 2016.

---

[1] Leszek Erenfeicht, Andrzej Kostankiewicz i Marcin Ochman, „Karabiny Lebel Mle 1886 i Berthier Mle 1907-15 – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom. 103”, s. 27.

[2] Leszek Erenfeicht, „Karabiny Maszynowe Maxima – Wielki Leksykon Uzbrojenia tom 21”, s. 44.