Powstanie i rola Polskiej Macierzy Szkolnej na Białorusi – cz. 2

Polska Macierz Szkolna (PMS) była organizacją, która zdziałała wiele dla polskiej oświaty na Białorusi. Wyłoniła się ona poniekąd z przedwojennej tradycji, a poniekąd ze struktur innej polskiej organizacji – Związku Polaków na Białorusi. Nie obyło się to bez kontrowersji i napięć pomiędzy przedstawicielami polskiej mniejszości. Jaka była działalność PMS i w jaki sposób postrzegały ją polskie władze i polskie organizacje?

Powstanie PMS – odbiór w Polsce

           Mimo napięć pomiędzy dwoma organizacjami polskimi na Białorusi, samo powstanie PMS nie budziło pośród przedstawicieli polskich organów państwowych i pozarządowych większych kontrowersji, a jego odbiór pozostawał pozytywny. Przykładem może być pismo skierowane na ręce Stanisława Sienkiewicza od Elżbiety Bober – Naczelnika Wydziału ds. Polonii Ministerstwa Edukacji Narodowej RP, w którym poinformowano o tym, że informacja dotycząca powołania organizacji „Polska Macierz Szkolna na Białorusi” została „przyjęta z radością”. Pismo zawierało też gratulacje dla prezesa Stanisława Sienkiewicza oraz Teresy Kryszyń¹. Z kolei w 2004 roku, dyrektor Liceum PMS, Teresa Kryszyń, uhonorowana została Srebrnym Krzyżem Zasług za szerzenie oświaty polskiej na Białorusi².

           Pozytywnie do utworzenia Polskiej Macierzy Szkolnej odniósł się także prezes Stowarzyszenia Pomocy Szkołom Polskim na Wschodzie im. Tadeusza Goniewicza, Józef Adamski, który swoje stanowisko wyjaśnił w piśmie odpowiadającym na wcześniejszą korespondencję od Tadeusza Malewicza, wiceprezesa Zarządu Głównego ZPB. Józef Adamski swoje stanowisko wyjaśnił w 5 punktach, w których powołał się na wieloletnią tradycję organizacji, która „wyrastała z pracy organicznej, zrodzonej w XIX-wiecznym nurcie inteligencji związanej z pozytywistycznym, niezależnym programem oświaty narodowej”, a samo reaktywowanie Polskiej Macierzy Szkolnej na Białorusi uznał za „nawiązanie do chlubnej i głęboko zakorzenionej polskiej tradycji formy działalności oświaty”, które w żaden sposób nie powinno dziwić. Jak wskazał, nikt nie powinien ograniczać rozwoju indywidualnego oraz społecznego środowisk polskich na Wschodzie, które powinny mieć prawo wyboru własnych form działania oraz organizacji stowarzyszeń, podkreślił również, że, „oświata polska na Białorusi i w ogóle na Wschodzie wymaga tak wiele pracy, iż powoływanie i organizowanie się społeczne na rzecz jej rozwoju jest nie tylko wskazane, lecz staje się pilną koniecznością”. Ponadto Adamski skrytykował ataki ZPB na PMS, uznając je za łamanie prawa do wolności stowarzyszeń Republiki Białorusi, odbiegające od „dobrych zasad polskich obyczajów”. Podkreślił, że Stowarzyszenie „Polska Macierz Szkolna” jest organizacją powołaną zgodnie z legalnym porządkiem konstytucyjnym Republiki Białorusi³.

           Ogólnie pozytywną opinię odnośnie PMS wyraził także prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, profesor Andrzej Stelmachowski. Podobnie, uznał istnienie PMS za naturalną tradycję przedwojenną, podkreślając fakt istnienia Polskiej Macierzy Szkolnej w innych krajach świata (m.in. Wielka Brytania). Jedyną wątpliwość budził w nim powołany przez PMS, Kongres Polaków na Białorusi, który zdawał się mieć charakter społeczno-polityczny, a więc konkurencyjny wobec ZBP. Prezes Stelmachowski podkreślał prymat ZPB ponad innymi organizacjami polskimi na Białorusi, zaznaczył jednak, ze Stowarzyszenie nie może odwracać się plecami do innych podmiotów⁴.

Logo Zjednoczenia Społecznego „Polska Macierz Szkolna na Białorusi”, źródło: https://pressmania.pl/lukaszenka-znow-uderza-w-polakow-na-bialorusi-tym-razem-w-macierz-polska/ (dostęp: 10.05.2024).

Kongres Polaków na Białorusi

           Kongres Polaków na Białorusi powstał 15 marca 1997 r. i został założony przez Polską Macierz Szkolną oraz Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lidzkiej (TKPZL) – obydwie te organizacje były uznawane za opozycyjne względem ZPB. Na prezesa Kongresu wybrano Stanisława Sienkiewicza, a na wiceprezesa – Aleksandra Kołyszko. Pośród głównych celów organizacji znalazły się m.in. „koordynacja i wszelka pomoc w rozwoju członków organizacji Kongresu, obrona narodowych i obywatelskich praw Polaków na Białorusi czy też odrodzenie języka polskiego”⁵. W rzeczywistości Kongres nie odegrał żadnej większej roli w polskim ruchu odrodzeniowym na Białorusi, a jego powstanie budziło wątpliwości nawet pośród osób przychylnych działalności PMS.

          Sam Stanisław Sienkiewicz podkreślał, że decyzja o reaktywowaniu PMS nie należała do łatwych i przyszła po „trudnych i bezowocnych dyskusjach w ramach ZPB, oraz decyzjach personalnych dotyczących pierwszej Polskiej Szkoły na Białorusi”. Założyciele PMS widzieli w Stowarzyszeniu „deskę ratunkową dla polskiej racji” i dla „odradzającego się szkolnictwa polskiego”. W 1996 roku, powołując PMS, zakładano, że będzie ona działała wspólnie ze Związkiem Polaków, a materialne oraz ludzkie zasoby ZPB staną się fundamentem dla działalności PMS. Stało się jednak inaczej i reaktywowana „Polska Macierz Szkolna” musiała „zaczynać prawie od zera”.  Celem działalności miał być rozwój polskiej oświaty: szerzenie nauczania języka polskiego z jednoczesnym podnoszeniem poziomu tego nauczania oraz pomoc nauczycielom. PMS, jako organizacja apolityczna, nie miała jednak dublować działalności Działu Oświaty ZPB⁶.

Działalność Polskiej Macierzy Szkolnej na Białorusi

           Program działalności PMS składał się z 5 podstawowych części:

1. Budowania świadomości narodowej,
2. Pracy popularyzującej nauczanie języka polskiego w środowiskach polskich, zakładania nowych ogniw nauczania języka polskiego,
3. Wszechstronnej pomocy nauczycielom języka polskiego,
4. Organizacji form społecznych nauki języka polskiego,
5. Pracy organizacyjnej,
6. Działalności kulturalnej PMS na rzecz środowiska polskiego⁷.

           26 sierpnia 1996 r. nastąpiła ponowna rejestracja Stowarzyszenia „Polska Macierz Szkolna” w Ministerstwie Sprawiedliwości Republiki Białorusi. Tym razem organizacja zyskała statut „republikańskiej”, co pozwoliło na rozszerzenie działalności na całą Białoruś, zatwierdzony został statut oraz godło⁸. Już w 1996 r. PMS zaczęło wydawać swój własny biuletyn  metodyczny „My i Szkoła”, który od 1997 r. pojawiał się pod nazwą „Słowo Ojczyste” i wychodził do roku 2014 (zaprzestanie jego wydawania było związane z brakiem środków finansowych, udzielanych wcześniej przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”)⁹.

           15 listopada 1997 r. zarejestrowany został pierwszy oddział PMS poza Grodnem – Miejski Oddział Polskiej Macierzy Szkolnej „Polesie” w Brześciu, na czele którego stanęła Maria Sulima. Oddział już w kilka dni po swoim założeniu miał ponad 60 członków, a jego siedziba znajdowała się przy ul. Lenina 66 w Brześciu. Było to miejsce symboliczne, gdyż przed wojną (wówczas była to ulica Unii Lubelskiej) również znajdowała się siedziba PMS¹⁰. Z czasem kolejne oddziały PMS zaczęły pojawiać się także w innych częściach Białorusi (m.in. w Wołkowysku, Słonimiu czy Mińsku).

           W 1999 r., na mocy dekretu prezydenta Republiki Białorusi, Aleksandra Łukaszenki z dnia 21 stycznia 1999 r. wszystkie stowarzyszenia musiały przejść ponową rejestrację. Obowiązek ten nie ominął także PMS. W efekcie ponownej procedury urzędniczej organizacji nie udało się zachować pierwotnego, polskiego brzmienia nazwy, zmianie uległa także część celów statutowych PMS. Udało się zachować nazwę „Macierz Szkolna”¹¹.

           Nie da się zaprzeczyć, że zakres działalności Polskiej Macierzy Szkolnej na Białorusi był dość szeroki już od samego początku funkcjonowania organizacji. W jej ramach odbywało się wiele wydarzeń oraz inicjatyw, z których wiele miało charakter cykliczny. Mowa tu chociażby o cyklicznych konferencjach metodycznych dla nauczycieli przedszkoli i szkół (m.in. konferencje pt. „Pedagogika zabawy, „Aktywne metody nauczania języka polskiego) czy cyklu warsztatów metodycznych „Jak uczyć, żeby nauczyć?”. W ramach tych wydarzeń PMS współpracowała z innymi organizacjami – m.in. z siedleckim Oddziałem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”¹². Pośród innych inicjatyw cyklicznych PMS znalazły się także:

• Letnia szkoła dla nauczycieli „Kanon Wychowania Narodowego” – za jej cel obrano uzupełnienie wiedzy nauczycieli z literatury polskiej, historii Polski, polskich tradycji i kultury;
• Międzynarodowe Konferencje naukowe w Brześciu poświęcone życiu wybitnych Polaków Polesia (m.n. Julian Ursyn Niemcewicz, Ignacy Domeyko);
• Organizowanie nowych punktów nauki języka polskiego (chociażby w 2002 roku udało się ich otworzyć 10);
• Wakacyjna Szkoła Języka i Kultury Polskiej dla młodzieży z Grodna i Okolic (wraz z wycieczką do Białegostoku i Warszawy);
• Seminaria dla młodzieży i nauczycieli w Krakowie;
• Warsztaty metodyczne PMS dla studentów III i IV roku w Kolegium Pedagogicznym w Grodnie;
• Liczne konkursy dla dzieci i młodzieży (m.in. republikański konkurs recytatorski „KRESY”, w którym corocznie udział brało nawet 900 uczniów uczących się polskiego w szkołach, konkurs historyczny „Dzieje Polski”, konkurs krasomówczy, konkurs ortograficzny);
• Współpraca z Katedrą Polonistyki Uniwersytetu Grodzieńskiego (gromadzenie księgozbioru pracowni języka polskiego, współorganizacja konferencji naukowych, praktyki dla studentów uczelni w Liceum Społecznym PMS);
• Tworzenie i udostępnianie zbiorów biblioteki polskiej;
• Imprezy dla dzieci w wieku przedszkolnym (m.in. konkurs recytatorski „Bajeczki z mojej półeczki”, konkurs plastyczny „Mój mały świat”, konkurs krasomówczy „Baśniowa iskierka”, festiwal Twórczości Przedszkolaków”;
• Redakcja i wydawanie czasopisma metodycznego „Słowo Ojczyste”¹³;
• Nauczanie języka polskiego w Liceum Społecznym PMS;
• Spotkania dla rodziców w ramach Uniwersytetu III wieku;
• Działalność na rzecz wyposażenia klas polskich w potrzebną literaturę, podręczniki i inne pomoce dydaktyczne (w 1999 roku PMS udało się rozprowadzić w całym kraju ponad 10 tys. podręczników dzięki pomocy finansowej uzyskanej z MEN RP dzięki pośrednictwu Fundacji „Oświata Polska za Granicą”);
• Organizowanie punktów nauczania polskiego w przedszkolach¹⁴.

           Ponadto, przy Polskiej Macierzy Szkolnej, na rzecz środowiska polskiego działało kilka klubów polskich, z których część posiadała własne i skrupulatnie realizowane plany pracy na każdy rok:

• Klub Kobiet Polskich „Grodnianka”;
• Uniwersytet III Wieku;
• Klub Sportowy „Sokół”;
• Duszpasterstwo nauczycieli;
• „Młoda Polonia” w Brześciu;
• Klub Lekarzy w Brześciu;
• Harcerstwo Polskie w Brześciu¹⁵;
• Klub Studentów – skupiał młodzież korzystającą ze stypendium „Semper Polonia”¹⁶, został założony w 2005 roku i już w dniu założenia skupiał około 40 osób. Klub działał pod kontrolą PMS, z czasem zyskując coraz większą samodzielność, oprócz celów integracyjnych w jego ramach realizowane były także cele charytatywne¹⁷.

Problemy polskiej mniejszości na Białorusi

           PMS nie poprzestawała na działalności w ramach stałych punktów programu, lecz nieustannie starano się rozwijać zakres nauczania języka polskiego oraz dostrzegać bieżące problemy polskiej oświaty na Białorusi i szukać dla nich rozwiązania. Przedstawiciele PMS często apelowali o pomoc do polskich organizacji i stowarzyszeń (m.in. do Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”), wskazując na problemy potrzebujące rozwiązania. Pośród tych kwestii organizacja wskazywała m.in.:

• konieczność powołania ośrodka metodycznego dla szkolnictwa polskiego na Białorusi;
  opracowanie minimum edukacyjnego dla nauczycieli i uczniów;
• finansowanie pracy zespołu tłumaczy nowych podręczników (ze wszystkich przedmiotów) dla szkół polskich i szkół z nauczaniem języka polskiego, odpowiadających programom białoruskim;
• finansowanie prac zespołu przygotowującego programy dla szkół i przedszkoli;
• zakup pomocy metodycznych i naukowych: alfabetów, tablic ortograficznych, tablic z historii i literatury;
• wyposażenie bibliotek szkolnych w lektury, komplety słowników języka polskiego, poprawnej polszczyzny, ortograficznych, frazeologicznych, synonimów i antonimów, poradników metodycznych;
• wyposażenie pracowni języka polskiego  w sprzęt audiowizualny;
• wyposażenie nauczycieli przedszkoli w literaturą dla zajęć;
• dofinansowanie prac dochodzących nauczycieli (nieopłacanych przez kuratoria);
• finansowe wsparcie działalności organizacji oświatowych,;
• wspieranie szkół sobotnio-niedzielnych, pomoc w opłacie czynszów, innych wydatków;
• poszerzenie studiów na Uniwersytecie w Białymstoku w trybie zaocznym o nowe kierunki (np. ekonomiczne);
• Dofinansowanie akcji kolonijnej na Białorusi (pełne kolonie i półkolonie), wycieczek, konkursów, przeglądów i festiwali)¹⁸;

PMS – wsparcie finansowe z Polski

           Działalność Polskiej Macierzy Szkolnej była możliwa dzięki wsparciu, zwłaszcza finansowemu, płynącemu z Macierzy. Ze strony rządowej płynęło ono z Senatu RP, Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Konsulatu Generalnego RP w Grodnie. Największego wsparcia PMS oczekiwała od Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, od którego oczekiwała szeroko zakrojonej pomocy oraz wypracowania aktywnej i długofalowej polityki Stowarzyszenia w zakresie wspierania oświaty polskojęzycznej poza granicami kraju¹⁹. Oprócz tego, PMS otrzymywała wsparcie od Fundacji Pomocy Szkołom Polskim na Wschodzie im. Tadeusza Goniewicza w Lublinie, Fundacji „Oświata Polska za Granicą w Warszawie”, władz miasta Białystok, Komitetu Pomocy Polakom na Wschodzie Kongresy Polonii Amerykańskiej Wydziały Południowa Kalifornia w Los Angeles, Centrum Młodzieży im. dr Henryka Jordana w Krakowie, MZK NSZZ „Solidarność”, Kopalni Węgla Kamiennego „Juluan” w Piekarach Śląskich, Fundacji Grzegorza Kolosy, Komisji ds. Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze, Komitetu Pomocy Polakom na Wschodzie w Wielkiej Brytanii, Fundacji Zygmunta Zaleskiego Stichting z Amsterdamu, PMS w Belgii, Banku PKO BP, a także darczyńców prywatnych²⁰.

Ocena działalności Polskiej Macierzy Szkolnej na Białorusi

           Nie można zaprzeczyć, że rola, jaką odegrała i nadal ogrywa Polska Macierz Szkolna na Białorusi była istotna i umożliwiła w dużym stopniu rozwój polskiej oświaty, zwłaszcza tej funkcjonującej poza systemem szkół białoruskich. W odróżnieniu od ZPB, Polska Macierz Szkolna miała charakter typowo oświatowy, co ułatwiło uniknięcie wplątania w spory polityczne i nie czyniła organizacji zakładnikiem relacji polsko-białoruskich, co często miało miejsce w przypadku Związku. PMS ściśle starało się skupiać na oświacie oraz wspierać działania mające na celu dokształcanie nauczycieli. Było to działanie niezwykle potrzebne, zwłaszcza pod kątem metodyki nauczania języka polskiego, gdyż był to obszar pilnie wymagający doskonalenia. Konferencje metodyczne, warsztaty czy nawet pismo „Słowo Ojczyste”, zawierające przykładowe konspekty lekcji i porady dla nauczycieli, były dla polskiego szkolnictwa na Białorusi na wagę złota.

Przykładowe materiały metodyczne dla nauczycieli uczących polskiego na Białorusi, zamieszczone na łamach czasopisma PMS „Słowo Ojczyste”. Źródło: zbiory autorki.

Przykładowe materiały metodyczne dla nauczycieli uczących polskiego na Białorusi, zamieszczone na łamach czasopisma PMS „Słowo Ojczyste”. Źródło: zbiory autorki.

           W opinii niektórych PMS uchodziła za najskuteczniejszą polską organizację oświatową na Białorusi (choć wielu zapewne polemizowałoby z tym stwierdzeniem, mając na uwadze zasługi dla odrodzenia i rozwoju oświaty polskiej Działu Oświaty ZPB), niemniej jednak nie zawsze zauważaną i działającą poniekąd w cieniu ZPB i medialnej nagonki skupiającej się głównie wokół spraw Związku. Z pewnością duży wpływ na rozwój oświaty polskiej w samym Grodnie (a później także w innych miastach Białorusi –m.in. w Pińsku, Mińsku, Brześciu, Brasławiu, Wołożynie, Wilejce, Werenowie) miało założenie Liceum Społecznego PMS, które wkrótce stało się jedną z większych pośród podobnych placówek w kraju, a którego uczniowie szybko osiągać zaczęli bardzo zadowalające wyniki. Poza wspieraniem oświaty, podnoszeniem poziomu kształcenia i otwieraniem nowych punktów nauczania, dużym osiągnięciem PMS była aktywizacja społeczności polskiej. Organizacja wykazała się tu intensywną działalnością na dość szeroką skalę, dbając o każdą grupę wiekowa Polaków na Białorusi. W siedzibie PMS działała ogólnodostępna Biblioteka Polska, a Kluby zrzeszone z PMS oraz Zespół Pieśni i Tańca intensyfikowały integrację Polaków oraz pomagały w rozwijaniu zarówno kompetencji językowych, jak i artystycznych lub innych. Dużym zainteresowaniem cieszyły się także wykłady w Uniwersytecie Trzeciego Wieku w Grodnie, na które uczęszczały osoby od 40 do 83 roku życia²¹.

           Należy podkreślić, że Polskiej Macierzy Szkolnej udało się nie tylko dość skutecznie „odciąć” od kwestii politycznych, koncentrując się na działalności oświatowo-kulturalnej, ale też udało się uniknąć pułapki „kościółkowości” (skupiania działalności wokół sporadycznych wydarzeń o charakterze narodowo-religijnym i martyrologicznym), w którą często wpadają polskie organizacje kresowe. Niestety, prężna działalność oświatowa PMS została przymusowo zakończona decyzją władz białoruskich 13 września 2022 r., co było częścią represji wymierzoną w polskie organizacje po wyborach prezydenckich w 2020 r.²²

1. Pismo Elżbiety Bober, naczelnika Wydziału ds. Polonii Ministerstwa Edukacji Narodowej RP do Prezesa Stowarzyszenia „Polska Macierz Szkolna”, Stanisława Sienkiewicza, Warszawa 19 marca 1996, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, zbiory autorki. ↩︎
2. Kronika PMS, „Słowo Ojczyste”, nr 8 (64)/2004, s. 1. ↩︎
3. Pismo Józefa Adamskiego do Rady Naczelnej Związku Polaków na Białorusi, Lublin 16 września 1996, Archiwum Fundacji im. Tadeusza Goniewicza w Lublinie, zbiory autorki. ↩︎
4. A. Pisalnik, Na Białorusi wiodącą organizacją jest ZPB, „Głos znad Niemna”, 12-18 maja 1997 nr 19 (261), s. 3. ↩︎
5. A. Grędzik-Radziak, Oświata i szkolnictwo polskie na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczpospolitej i współczesnej Białorusi 1939-2001, Europejskie Centrum Edukacyjne, Toruń 2007, s. 257. ↩︎
6. S. Sienkiewicz, Macierz Szkolna ma służyć nauczycielom, „Słowo Ojczyste”, nr 7 2000, s. 4. ↩︎
7. Tamże. ↩︎
8. A. Grędzik-Radziak, poz. cyt., s. 256. ↩︎
9. Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej, zbiory autorki; rozmowa autorki z Teresą Kryszyń, Grodno, 22 maja 2019. ↩︎
10. A. Grędzik-Radziak, poz. cyt., s. 257. ↩︎
11. Tamże, s.  259. ↩︎
12. S. Sienkiewicz, Macierz Szkolna ma służyć nauczycielom… poz. cyt., s. 4. ↩︎
13. S. Sienkiewicz, Działalność PMS w 2001-2002 roku, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, zbiory autorki. ↩︎
14. A. Grędzik-Radziak, poz. cyt., s. 260-261. ↩︎
15. S. Sienkiewicz, Działalność PMS w 2001-2002 roku… poz. cyt. ↩︎
16. ↩︎
17. K. Kaźmierczak, Polska oświata nad Niemnem, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, zbiory autorki. ↩︎
18. S. Sienkiewicz, Zjednoczenie Społeczne „Polska Macierz Szkolna na Białorusi” oczekuje od Stowarzyszenia ‘Wspólnota Polska” pomocy w rozstrzygnięciu następujących problemów, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, zbiory autorki. ↩︎
19. Propozycje PMS dla Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” na 2003 rok, Pismo Stanisława Sienkiewicza do Jadwigi Leonard, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, zbiory autorki. ↩︎
20. A. Grędzik-Radziak, poz. cyt., s. 261 ↩︎
21. K. Kaźmierczak, Polska oświata nad Niemnem… poz. cyt. ↩︎
22. A. Gajduk, Polska Macierz Szkolna została zlikwidowana – co dalej?, Wirtualna Białoruś, źródło: https://wb24.org/2022/10/07/polska-macierz-szkolna-zosta-a-zlikwidowana-a-co-dalej/ (dostęp: 10.05.2024). ↩︎

Bibliografia:

Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej, zbiory autorki; rozmowa autorki z Teresą Kryszyń, Grodno, 22 maja 2019.
Gajduk A., Polska Macierz Szkolna została zlikwidowana – co dalej?, Wirtualna Białoruś, źródło: https://wb24.org/2022/10/07/polska-macierz-szkolna-zosta-a-zlikwidowana-a-co-dalej/ (dostęp: 10.05.2024).
Grędzik-Radziak A., Oświata i szkolnictwo polskie na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczpospolitej i współczesnej Białorusi 1939-2001, Europejskie Centrum Edukacyjne, Toruń 2007.
Kronika PMS, „Słowo Ojczyste”, nr 8 (64)/2004, s. 1.
Pisalnik A., Na Białorusi wiodącą organizacją jest ZPB, „Głos znad Niemna”, 12-18 maja 1997 nr 19 (261), s. 3.
Pismo Elżbiety Bober, naczelnika Wydziału ds. Polonii Ministerstwa Edukacji Narodowej RP do Prezesa Stowarzyszenia „Polska Macierz Szkolna”, Stanisława Sienkiewicza, Warszawa 19 marca 1996, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, zbiory autorki.
Pismo Józefa Adamskiego do Rady Naczelnej Związku Polaków na Białorusi, Lublin 16 września 1996, Archiwum Fundacji im. Tadeusza Goniewicza w Lublinie, zbiory autorki.
Propozycje PMS dla Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” na 2003 rok, Pismo Stanisława Sienkiewicza do Jadwigi Leonard, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, zbiory autorki.
Sienkiewicz S, Działalność PMS w 2001-2002 roku, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, zbiory autorki.
Sienkiewicz S., Macierz Szkolna ma służyć nauczycielom, „Słowo Ojczyste”, nr 7 2000, s.4.
Sienkiewicz S., Zjednoczenie Społeczne „Polska Macierz Szkolna na Białorusi” oczekuje od Stowarzyszenia ‘Wspólnota Polska” pomocy w rozstrzygnięciu następujących problemów, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, zbiory autorki.