Polskie ślady we Władywostoku

Autor:Kacper Kmieciak

Władywostok, choć oddalony od Polski o tysiące kilometrów, kryje w sobie ślady polskiej obecności sięgające XIX wieku. Choć dziś grupa Polaków mieszkających w mieście jest niewielka, materialne pamiątki wciąż są obecne w przestrzeni miasta. Te miejsca przypominają o polskim śladzie na Dalekim Wschodzie.

Kościoł NMP (dawna katedra katolicka) we Władywostoku – najbardziej namacalny symbol obecności Polaków w tym mieście. Źródło: Helgi-S, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons — *Kościół NMP (dawna katedra katolicka) we Władywostoku – najbardziej namacalny symbol obecności Polaków w tym mieście. Źródło: Helgi-S, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons*

Początki polskiej obecności we Władywostoku

Obecność Polaków na Dalekim Wschodzie Rosji rozpoczęła się wraz z kolejnymi falami zesłań po powstaniach narodowych. Kiedy w 1860 roku Rosja utworzyła port wojskowy nad Morzem Japońskim, nazwany Władywostokiem, wkrótce pojawili się tam polscy oficerowie, inżynierowie i geodeci, którzy uczestniczyli w rozpoznaniu terenu i planowaniu urbanistycznym miasta. Po klęsce powstania styczniowego w 1863 roku wielu zesłańców trafiło w głąb Syberii. Część z nich po odbyciu kary osiedlała się dalej na wschodzie, w regionie nadamurskim i nad Ussuri.

Na przełomie XIX i XX wieku polska społeczność Władywostoku liczyła kilkaset osób, głównie urzędników, lekarzy, nauczycieli i rzemieślników. Część przybyła w związku z budową Kolei Transsyberyjskiej, inni uczestniczyli w ekspedycjach naukowych i handlowych w Mandżurii. W 1902 roku powołano parafię katolicką. Kilka lat później ukończono budowę kościoła Najświętszej Maryi Panny według projektu Władysława Michałowskiego, który stał się centrum życia religijnego i kulturalnego Polaków. Obok niego działały polskie organizacje charytatywne i szkoły, a nazwiska polskich lekarzy, urzędników i kupców pojawiały się w miejscowej prasie, m.in. w „Władywostockim Kurierze”. Choć liczebnie niewielka, grupa ta wniosła istotny wkład w rozwój wschodniego krańca imperium rosyjskiego.

*Władywostok w 1880 roku. Źródło: Автор неизвестен, Public domain, via Wikimedia Commons*

W czasach sowieckiego Władywostoku

Po rewolucji 1917 roku Władywostok stał się jednym z głównych punktów osiedleńczych dla Polaków uciekających przed chaosem i represjami rewolucyjnymi. Miasto przyjmowało zarówno byłych urzędników i wojskowych, jak i cywilów, którzy szukali bezpieczeństwa i pracy w porcie oraz administracji miejskiej. W okresie międzywojennym działał polski konsulat, kierowany przez konsula Stanisława Pszonickiego, który pośredniczył w sprawach prawnych, wspierał przybywających i ułatwiał kontakty handlowe. Konsulat pełnił również funkcję ośrodka kontaktu z krajem. Dokumentował sytuację Polaków na Dalekim Wschodzie i koordynował pomoc dla przybyszów z terenów objętych represjami.

W czasie II wojny światowej Władywostok przyjął część Polaków ewakuowanych ze wschodnich terenów imperium rosyjskiego oraz Sybiraków, w tym rodziny lekarza Kazimierza Zielińskiego, którzy uciekali przed frontem niemieckim lub zostali przesiedleni przez władze radzieckie. Społeczność polska była niewielka, ale aktywna zawodowo. Polacy pracowali w administracji miejskiej, służbie technicznej, szkolnictwie i handlu, przyczyniając się do rozwoju portu i miejskiej infrastruktury.

W okresie stalinowskim i późniejszym, aż do lat 70. i 80., życie społeczne i kulturalne Polaków było mocno ograniczone. Władze radzieckie kontrolowały działalność organizacji polskich i uważnie monitorowały każdą próbę utrzymania kontaktów z krajem. W dokumentach archiwalnych i lokalnej prasie zachowały się jednak zapisy o działalności edukacyjnej, charytatywnej i zawodowej Polaków. Mimo represji i modernizacji Polacy pozostawili po sobie trwałe ślady w strukturze miasta, w planach portowych, zabudowie mieszkalnej i dokumentach administracyjnych, świadczące o ich wkładzie w rozwój Władywostoku w całym okresie ZSRS.

Polskie ślady materialne

Najbardziej rozpoznawalnym śladem polskiej obecności we Władywostoku jest neogotycki kościół Najświętszej Maryi Panny. Wzniesiono go na początku XX wieku według projektu Władysława Michałowskiego. Budowla z czerwonej cegły wyróżniała się na tle otaczającej zabudowy i stała się jednym z charakterystycznych punktów miasta. Świątynia pełniła nie tylko funkcję religijną. Wokół niej skupiało się życie społeczne katolików, wśród których większość stanowili Polacy. Jedynym biskupem diecezji władywostockiej był Polak Karol Śliwowski, który pełnił tę funkcję w latach 1923–1933, aż do aresztowania przez władze sowieckie. Po jego uwięzieniu parafia została rozwiązana, a w 1935 roku kościół zamknięto i przekształcono w salę koncertową. Dopiero po 1991 roku świątynia została zwrócona wiernym i ponownie konsekrowana.

Poza kościołem niewiele obiektów bezpośrednio związanych z Polakami przetrwało do dziś. Ich obecność można jednak rozpoznać w strukturze miejskiej i źródłach archiwalnych. Polscy inżynierowie uczestniczyli w projektowaniu zabudowy portowej, koszar wojskowych i linii kolejowych łączących Władywostok z Chabarowskiem. Wśród zabudowy cywilnej wyróżniały się domy należące do kupców i urzędników polskiego pochodzenia, z charakterystycznymi detalami architektonicznymi typowymi dla miast europejskich. Na cmentarzu morskim zachowały się pojedyncze nagrobki z polskimi inskrypcjami, świadczące o stałej obecności Polaków w życiu miasta. Choć większość materialnych śladów zniknęła w wyniku modernizacji i zniszczeń okresu sowieckiego, ich istnienie potwierdzają fotografie. O dawnych polskich miejscach przypominają też zapisy w prasie z przełomu XIX i XX wieku.

*Karol Śliwowski – biskup Władywostoku. Źródło: autor nieznany, Public domain, via Wikimedia Commons*

Polacy we Władywostoku po 1991 roku

Po rozpadzie ZSRR życie polskiej społeczności we Władywostoku uległo stopniowej liberalizacji. W latach 90. wielu Polaków odzyskało możliwość swobodnego kontaktu z Polską. W 1992 roku przywrócono działalność polskiego konsulatu honorowego, który pośredniczył w sprawach obywatelskich i ułatwiał współpracę gospodarczą i kulturalną. Konsulat dokumentował sytuację Polaków w regionie, wspierał inicjatywy edukacyjne i kulturalne oraz utrzymywał kontakty z Polonią na Dalekim Wschodzie.

Na terenie miasta zaczęły działać organizacje społeczne zrzeszające Polaków. Jedną z nich był Związek Polaków we Władywostoku, który organizował wydarzenia patriotyczne, koncerty i spotkania edukacyjne. W 1994 roku odbyła się pierwsza od ponad pół wieku polska wigilia dla lokalnej społeczności, a w kolejnych latach regularnie organizowano Dni Kultury Polskiej, koncerty, wystawy i lekcje języka polskiego dla dzieci i dorosłych. Liczba Polaków we Władywostoku w 1997 roku szacowana była na około 500–600 osób, głównie potomków przedwojennych osadników i Sybiraków.

Harbin: Zapomniane polskie dziedzictwo w sercu Mandżurii

W kolejnych latach polska społeczność kontynuowała tradycje świąteczne. W 2017 roku Polacy we Władywostoku zorganizowali wspólną wigilię, gromadząc lokalną społeczność i podtrzymując narodowe zwyczaje mimo geograficznej odległości od kraju.

Święta narodowe i kościelne odzyskały swoje miejsce w życiu społecznym miasta. Kościół Najświętszej Maryi Panny ponownie stał się centrum spotkań katolików, a proboszczowie organizowali nabożeństwa, katechezę i wydarzenia charytatywne. Polacy prowadzili zajęcia językowe i lekcje historii dla młodzieży, dzięki czemu przekazywali kolejnym pokoleniom polską kulturę i tradycje.

Mimo że polska społeczność pozostaje niewielka w skali miasta liczącego ponad 600 tysięcy mieszkańców, jej obecność jest wyraźnie widoczna w działalności edukacyjnej, kulturalnej i religijnej. Organizowane są koncerty, wystawy, spotkania patriotyczne oraz lekcje języka polskiego, a także współpraca z Polonią na Dalekim Wschodzie. Dzięki temu Władywostok, choć geograficznie odległy od Polski, wciąż nosi w sobie polskie ślady i pamięć o dawnej społeczności. Przez ponad sto lat Polacy przyczyniali się do rozwoju miasta, jego infrastruktury i życia społecznego.