Polacy w sercu światowej nauki

Szwajcaria
Autor:Anna Kuleszewicz-Toborek

CERN, Europejska Organizacja Badań Jądrowych, to miejsce, gdzie nauka spotyka się z technologią na najwyższym światowym poziomie. W tej prestiżowej instytucji, położonej na granicy Szwajcarii i Francji, pracuje kilkuset polskich fizyków, którzy wnoszą nieoceniony wkład w rozwój fizyki cząstek, inżynierii i zaawansowanych technologii. Kim są Polacy pracujący w CERN i jakie były początki udziału naszych Rodaków w tym wielkim naukowym projekcie?

Fraktal – koncepcja. Źródło: https://pixabay.com/pl/illustrations/streszczenie-fraktal-kompleks-5206788/
Fraktal – koncepcja. Źródło: https://pixabay.com/pl/illustrations/streszczenie-fraktal-kompleks-5206788/

CERN – legendarne centrum badań jądrowych

Od badań nad podstawowymi strukturami Wszechświata po tworzenie innowacyjnych rozwiązań technologicznych – polscy naukowcy, inżynierowie i specjaliści od lat odgrywają kluczową rolę w projektach realizowanych w CERN – powstałej w 1952 roku Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych1. Ich osiągnięcia nie tylko wzbogacają światową naukę, ale także przyczyniają się do budowania pozycji Polski jako kraju aktywnie uczestniczącego w międzynarodowych badaniach naukowych.

To właśnie CERN znajduję się Wielki Zderzacz Hadronów (LHC) – największy i najbardziej zaawansowany akcelerator cząstek na świecie. Jest on 27-kilometrowym tunelem podziemnym, w którym cząstki, takie jak protony, są przyspieszane do prędkości bliskich prędkości światła, a następnie zderzane, aby badać fundamentalne struktury materii.

CERN – widok z lotu ptaka. Źródło: domena publiczna
CERN – widok z lotu ptaka. Źródło: domena publiczna

Polacy i CERN – początki

Oficjalnie Polska uzyskała status pełnoprawnego członka Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN 1 lipca 1991 r, a wcześniej od 1963 r. posiadała status kraju obserwatora. Niestety, ówczesna sytuacja polityczna nad Wisłą nie pozwalała przez lata uzyskać statusu pełnoprawnego członka2. Nie oznacza to jednak, że polscy naukowcy w PRL-u nie współpracowali z CERNEM. Mimo trudności, starali się być stale obecni i zaangażowani w pionierskie badania prowadzone w tym prestiżowym i legendarnym ośrodku3.

Już we wczesnych latach 60. XX polskie zespołu naukowe uczestniczyły w opracowywaniu danych z CERN, a polscy teoretycy wspierali prace koncepcyjne ośrodka. Do zasług Polaków zaliczyć można opracowanie sporej części kalorymetru dla eksperymentu DELPHI4. Jako, że w tamtych czasach aparatura nie była skomplikowana, część badań udawało się wykonywać w Polsce – w macierzystych instytutach badawczych naukowców. Udało się także pozyskać finansowanie z CERNU na pobyty części polskich fizyków na miejscu5. Polacy byli nawet świadkami wynalezienia pierwszej strony www (powstałem właśnie w CERN). Jednemu z naukowców, dr. Grzegorzowi Polokowi, udało się wydzierżawić od Poczty Polskiej linię telefoniczną, dzięki której polscy naukowcy z krakowskiego Instytutu Fizyki Jądrowej i warszawskiego Instytutu Badań Jądrowych uzyskali połączenie z CERN. Jak opisuje prof. Agnieszka Zalewska, biorąc pod uwagę klimat PRL-u, „to była niesłychana rzecz”6.

Wypracowanie dobrych relacji z zachodnimi zespołami badawczymi było zasługą m.in. prof. Mariana Mięsowiczowa z Krakowa oraz prof. Mariana Danusza i Jerzego Pniewskiego z Warszawy. Dzięki ich wysiłkom Polska mogła 1963 r. uzyskać status „obserwatora”, co dla polskich badaczy miało ogromne znaczenie7. Współpraca naukowa rozwijała się w dobrym tempie, dlatego wielu naukowców nadanie Polsce statusu oficjalnego członka CERN w 1991 r. „było czymś naturalnym”8.

Na niebiesko – państwa członkowskie CERN. Na zielono – kandydaci, na żółto – potencjalni kandydaci. Źródło: Autorstwa U5K0 - Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18727602
Na niebiesko – państwa członkowskie CERN. Na zielono – kandydaci, na żółto – potencjalni kandydaci. Źródło: Autorstwa U5K0 – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18727602

Polka, Agnieszka Zalewska, na czele Rady CERN

Obecność Polaków w CERN była doceniana przez międzynarodowe środowisko badawcze, a po uzyskaniu oficjalnego członkowstwa polscy naukowcy byli traktowani na równi z innymi, uczestnicząc w ważnych projektach badawczych. W 2012 roku Polska, Belgia, Węgry i Czechy zgłosiły polką fizyczkę, prof. Agnieszkę Zalewską z Instytutu Fizyki Jądrowej Pan jako kandydatkę na przewodniczącą Rady CERN9. Na stanowisko została oficjalnie wybrana 20 wrześnie 2012 r., a swoją pierwszą, roczną kadencję jako przewodnicząca największej europejskiej instytucji badawczej rozpoczęła 1 stycznia 2013 r.10 Funkcję tę pełniła jeszcze przez dwie kadencje – aż do końca 2015 r.

Prof. Agnieszka Zalewska. Źródło: https://cerncourier.com/a/viewpoint-greater-than-the-sum-of-the-parts/
Prof. Agnieszka Zalewska. Źródło: https://cerncourier.com/a/viewpoint-greater-than-the-sum-of-the-parts/

Polacy w CERN obecnie

W CERN działa obecnie kilkuset Polaków – liczba ta oscylować może pomiędzy 300-550 osób. I jest oczywiście płynna. Około 80 osób zatrudnionych jest na etatach naukowych. Około 300 osób stanowią polscy użytkownicy CERN, którzy są zatrudnieni w krajowych instytucjach. Pozostali to różnego typu studenci oraz stypendyści z Polski.

Zdaniem prof. Agnieszki Zalewskiej Polacy bardzo dobrze wykorzystują możliwości, jakie daje współpraca z CERN. I mowa tu zarówno o młodych stypendystach oraz inżynierach, jak i polskich instytucjach, które biorą udział w wielu projektach CERN oraz produkują w swoich zakładach niektóre podzespoły. Polacy brali chociażby udział w budowie (a później w przebudowie) Wielkiego Zderzacza Hadronów. W tej chwili zauważalny jest wkład Polaków w wielkie europejskie inicjatywy badawcze, w naszym kraju produkuje się chociażby kawałki akceleratorów. Największą rolę odgrywają cztery instytucje: krakowska AGH, Instytut Fizyki Jądrowej PAN, Politechnika Wrocławska oraz warszawski NCBJ, niemniej jednak swój wkład w rozwój europejskiej nauki mają także inne, mniejsze polskie jednostki11.

  1. 30 lat Polski w CERN, źródło: https://pl30cern.ifj.edu.pl/ (dostęp: 12.12.2024). ↩︎
  2. Tamże. ↩︎
  3. 30 lat obecności Polski w CERN, portal Nauka w Polsce, źródło: https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C88386%2C30-lat-obecnosci-polski-w-cern.html (dostęp: 12.12.2024). ↩︎
  4. Tamże. ↩︎
  5. G. Jasiński, Prof. Agnieszka Zalewska: polscy naukowcy mistrzowsko wykorzystują stypendia w CERN, RMF24.PL, źródło: https://www.rmf24.pl/nauka/news-prof-agnieszka-zalewska-polscy-naukowcy-mistrzowsko-wykorzys,nId,5330347#crp_state=1 (dostęp: 13.12.2024). ↩︎
  6. Tamże. ↩︎
  7. 30 lat obecności Polski w CERN… ↩︎
  8. G. Jasiński, poz. cyt. ↩︎
  9. Prof. Agnieszka Zalewska kandydatką na przewodniczącą Rady CERN, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, źródło: https://archive.is/J2Lo#selection-311.0-311.63 (dostęp: 14.12.2024). ↩︎
  10. Prof. Agnieszka Zalewska została Przewodniczącą Rady CERN, Wiadomości WP.PL, źródło: https://wiadomosci.wp.pl/prof-agnieszka-zalewska-zostala-przewodniczaca-rady-cern-6031542061920897a (dostęp: 14.12.2024). ↩︎
  11. G. Jasiński, poz. cyt. ↩︎

Bibliografia:

Powiązane wpisy

Zostaw komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Scroll to Top
Skip to content