Bohaterem jednej z naszych poprzednich opowieści był adiutant Napoleona Bonaparte Józef Sułkowski. Wspomnieliśmy wówczas, że za zasługi w walce jego nazwisko zostało wymienione na słynnym Łuku Triumfalnym w Paryżu. Młody oficer, który dzielnie walczył u boku przyszłego cesarza Francuzów nie jest bynajmniej jedynym Polakiem, który dostąpił tego zaszczytu. Dziś przyjrzymy się monumentalnemu pomnikowi znad Loary i sprawdzimy ilu naszych rodaków dostąpiło tego samego zaszczytu co Sułkowski.
Kilka słów o Łuku Triumfalnym
Zanim jednak przejdę do sedna dzisiejszego tematu, pozwolę sobie krótko opisać historię oraz charakterystykę omawianego dziś obiektu. Łuk Triumfalny znajduję się na skraju słynnych Pól Elizejskich. Dziś obok wieży Eiffla stanowi jeden z symboli francuskiej stolicy. Monument powstawał z przerwami trzydzieści lat. Budowę zapoczątkował w 1806 roku świeżo upieczony cesarz Francuzów Napoleon Bonaparte, a zakończył ostatni król w historii Francji – Filip Ludwik I w 1836 roku. Głównym celem obiektu było upamiętnienie żołnierzy I Republiki Francuskiej oraz I Cesarstwa Francuskiego, którzy polegli za Francję w tak zwanej dobie wojen napoleońskich.
Pomnik, który jest nierozerwalnie połączony z francuską armią oraz postacią Bonapartego znalazł się na trasie konduktu żałobnego podczas tak zwanego powrotu prochów1 (fr. Retour des cendres). W 1885 roku pod pomnikiem wystawiono trumnę Victora Hugo – jednego z najwybitniejszych Francuzów żyjących w XIX wieku. Wojskowy charakter Łuku Triumfalnego uwydatnił się dodatkowo 28 stycznia w 1921 roku. Wtedy to pod monumentem odsłonięto pierwszy na świecie Grób Nieznanego Żołnierza. Od tego momentu pomnik jest poświęcony nie tylko ofiarom wojsk Napoleońskich, ale i niezliczonym poległym za Francję w latach 1914-1918.
Na koniec tej części mojego wywodu pozwolę sobie wspomnieć szybko o najważniejszych wymiarach Łuku Triumfalnego, a te prawdę mówiąc są imponujące. Monument ma niemalże 50 metrów wysokości (49,54 m.). Liczba schodów prowadzących na punkt widokowy wynosi zaś 284 stopnie. Szerokość budowli niemalże dorównuje wysokości i wynosi 44,82 m, a sama głębokość Łuku Triumfalnego wynosi nieco ponad 22 metry.
Polacy, którzy zginęli w walce w obronie rewolucji i Napoleona
Na Łuku Triumfalnym w Paryżu umieszczono 660 nazwisk. Osobami wymienionymi na pomniku są przeważnie Marszałkowie i Generałowie Francji. Wśród nich możemy odnaleźć 7 Polaków. Ważnym symbolem przy wymienionym nazwisku jest jego podkreślenie. Taki zapis oznacza, że dana persona zginęła w boju w obronie I Republiki Francuskiej czy też Cesarstwa doby Napoleona Bonapartego.
Józef Sułkowski
Wśród takich osób możemy znaleźć dwóch polskich oficerów. Pierwszym z nich jest oczywiście wspominany wcześniej adiutant Napoleona – Józef Sułkowski. Postaci młodego polskiego oficera poświęciliśmy sporo czasu na łamach oddzielnego artykułu dlatego przypomnę tylko, że zmarł w 1798 roku w Kairze podczas potyczki z lokalnym motłochem.
Józef Antoni Poniatowski
Drugim polskim oficerem, który zginął w walce w czasie wojen napoleońskich był nasz nieodżałowany książę Józef Antoni Poniatowski. Bratanek ostatniego króla Polski swoją karierę wojskową rozpoczął nie w armii francuskiej czy polskiej, ale w austriackiej. Służba na dworze Habsburgów była jednym z dłuższych epizodów w długiej2 przygodzie z wojaczką. Kariera księcia Poniatowskiego w armii cesarza Francuzów rozpoczęła się wraz z opanowaniem Warszawy przez wojska Napoleona. Bratanek Stanisława Augusta pomimo wstępnego braku zaufania szybko zaskarbił sobie szacunek u Francuzów zdobywając w boju ogólnoeuropejską sławę. Za zasługi na polu chwały w czasie trwania bitwy pod Lipskiem znanej powszechnie jako ,,bitwa narodów” jako jedyny Polak w historii został mianowany marszałkiem Francji. Niestety książę Józef Poniatowski zmarł w czasie przeprawy przez rzekę Elsterę.
Józef Feliks Łazowski
Generał Józef Feliks Łazowski, bo o nim teraz wspomnę pomimo, iż nie dożył nawet końca kampanii Napoleońskiej w Rosji, nie zginął na polu walki. Dlatego też jego nazwisko znajdujące się na na 21 kolumnie nie jest podkreślone. Niemniej Łazowski zginął na skutek ran odniesionych w czasie walk, więc w zgodzie z dzisiejszymi standardami wpisuje się jako zmarły na polu boju. Józef Feliks urodził się we Francji i wychowywał na dworze wygnanego z Polski króla Stanisława Leszczyńskiego. Ojciec przyszłego generała służył tam jako kuchmistrz. Łazowski wstąpił do armii francuskiej w 1794 roku. Rewolucyjna armia przyjęła go w stopniu kapitana. Józef Feliks zasłynął w czasie walk w Egipcie oraz przeciwko Prusakom oraz Austriakom w 1806 i 1809 roku. Ze służby odszedł w 1811 na skutek ran i kontuzji odniesionych w czasie licznych kampanii. Zmarł 8 października 1812 nie doczekawszy końca epoki napoleońskiej.
Polscy oficerowi, którzy przeżyli wojny doby napoleońskiej
Na szczęście dla naszego kraju większość zasłużonych dowódców przeżyło burzliwe lata ogólnoeuropejskich wojen z lat 1792-1815. Pomimo nie zaznania śmierci na polu chwały ich zasługi zostały docenione przez Francuzów. Dzięki temu możemy odnaleźć kolejne polskie nazwiska na paryskim Łukiem Triumfalnym.
Jan Henryk Dąbrowski
Pierwszym dowódcą, który dożył końca burzliwego okresu napoleońskiego był główny bohater naszego hymnu – generał Jan Henryk Dąbrowski. O życiu jednego z naszych największych bohaterów narodowych przełomu XVIII i XIX wieku można by napisać niejedną książkę, dlatego dziś przybliżę jedynie, i to w astronomicznym skrócie, przebieg służby generała w wojskach I Republiki oraz Napoleońskiego Cesarstwa. Dąbrowski do Paryża dotarł już w 1796 roku. Efektem rozmów Polaka z rządzącym wówczas Dyrektoriatem była zgoda na utworzenie słynnych Legionów Polskich przy armii francuskiej walczącej wówczas na północy Włoszech z Austriakami.
Po zakończeniu wojny z drugą koalicją antyfrancuską3 Dąbrowski dowodził w stopniu generała włoską kawalerią. Polak wsławił się znów w boju w 1807 oraz 1809 roku, kiedy to zwycięsko gromił w bitwach wpierw Prusaków a później Austriaków. W czasie feralnej wyprawy napoleońskiej Grande Armée dowodził jedną z trzech dywizji polskich wchodzących w skład V-tego korpusu. Po śmierci wspomnianego wcześniej księcia Poniatowskiego dowodził resztkami sił polskich pozostających w składzie wojsk umierającego I Cesarstwa. Po ostatecznym upadku Napoleona generał Dąbrowski wrócił Polski. Pod koniec 1815 roku usunął się jednak z życia publicznego. Tytułowy bohater Mazurka Dąbrowskiego zmarł w Winnej Górze nieopodal Śremu 6 czerwca 1818 roku. Nazwisko generała możemy odnaleźć na 25 kolumnie Łuku Triumfalnego zapisane w formie Dombrowsky.
Józef Zajączek
Kolejnym polskim dowódcą, który dostąpił zaszczytu umieszczenia swojego nazwiska na paryskim Łuku Triumfalnym był generał Józef Zajączek. Ten urodzony w Kamieńcu Podolskim oficer przez większość swojego życia był żarliwym patriotą, członkiem konfederacji barskiej oraz jednym z tych posłów na sejm czteroletni, który wydatnie przyczynił się do uchwalenia konstytucji. Po upadku powstania kościuszkowskiego, w którym to Józef Zajączek brał czynny udział, udał się do rewolucyjnej Francji. Zamierzał w szeregach jej armii walczyć o odzyskanie niepodległości.
Generał był jednym z kilkunastu oficerów polskich, którzy udali się wraz z Napoleonem do Egiptu. W kolejnych latach służył we Francji oraz Włoszech a w 1807 roku wyzwalał Polskę spod pruskiego panowania. Zajączek dowodził również wieloma formacjami w czasie wojny polsko-austriackiej z 1809 roku. Ostatnią kampanią, w której omawiany teraz oficer wziął udział była wspominana dziś niejednokrotnie wyprawa Napoleona na Moskwę. Generał Zajączek przez pewien okres zastępował księcia Poniatowskiego w roli głównodowodzącego polskich sił walczących u boku Napoleona. Pechowa dla całej wyprawy bitwa pod Berezyną była ostatnią batalią, w której generał brał udział. Na skutek odniesionych ran Zajączek stracił nogę i dostał się do niewoli. Niestety po upadku Księstwa Warszawskiego generał przyjął propozycję Rosjan i został pierwszym namiestnikiem Królestwa Polskiego. Jego uległa postawa wobec zaborcy sprawiła, że w 1818 otrzymał od Cara Aleksandra I tytuł książęcy. Józef Zajączek zmarł 28 lipca 1826 roku w Warszawie.
Karol Otto Kniaziewicz
Nieco inną postawę wobec Rosjan po 1815 roku przyjął Karol Otto Kniaziewicz. Urodzony w 1762 roku na terytorium Kurlandii oficer był absolwentem słynnej Szkoły Rycerskiej w Warszawie. Walczył w wojnie z Rosją z 1792 roku oraz w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Po przegranej walce o niepodległość Polski podobnie jak większość omawianych dziś przeze mnie oficerów wyjechał do Francji. W wojnie z Austriakami z lat 1798-1801 był dowódcą 1 Legii Polskiej, wraz z którą brał udział w zdobyciu Rzymu na początku lipca 1798 roku. Za zasługi dla Francji został odznaczony Orderem Narodowym Legii Honorowej4. To właśnie za zasługi z tego okresu postanowiono upamiętnić dowódcę na omawianym dziś monumencie.
Generał Kniaziewicz jak wielu jego podwładnych był rozczarowany pokojem Lunéville. Zawiedziony postawą Francuzów postanowił wrócić do kraju i zająć się rodzinnym majątkiem. W 1807 roku odrzucił propozycję Cara Aleksandra I by u boku Rosji tworzyć oddziały polskie. Na służbę wrócił w 1812 roku biorąc udział w pochodzie Grande Armée na wschód. Rannemu w bitwie pod Berezyną Kniaziewiczowi udało się przedostać do Warszawy. W marcu 1813 roku postanowił porzucić służbę u Francuzów. W stolicy upadającego Księstwa Warszawskiego generał przez pewien czas współpracował z Rosjanami jednak po kilku sporach z wielkim księciem Konstantym Romanowem postanowił opuścić kraj. Karol Otto Kniaziewicz zmarł w Paryżu 1842 roku. Warto dodać, że w czasie powstania listopadowego pełni funkcję przedstawiciela Rządu Narodowego we Francji. Do końca życia był czynnym działaczem emigracyjnym.
Józef Chłopicki
Ostatnim, ale nie mniej ważnym oficerem wymienionym na paryskim Łuku Triumfalnym w Paryżu był generał Józef Chłopicki. Przyszyły dyktator powstania listopadowego walczył w szeregach armii francuskiej już w 1797 roku. Chłopicki do 1806 roku służył we Włoszech. W czasie wojny z czwartą koalicją antyfrancuską5 walczył na Śląsku i brał udział w zdobywaniu pruskich twierdz we Wrocławiu, Nysie oraz Brzegu. Po tej kampanii dowodzona przez Chłopickiego Legia Nadwiślańska została skierowana do Hiszpanii. Na Półwyspie Iberyjskim wsławił się przede wszystkim w czasie dwóch francuskich oblężeń Saragossy oraz w bitwę pod Epilą z 1808 roku. Wtedy to mniej liczne oddziały napoleońskie dowodzenie przez Polaka unicestwiły siły hiszpańskie. Za zasługi w iberyjskiej kampanii Napoleona, generał Chłopicki otrzymał liczne ordery oraz tytuł barona cesarstwa.
W 1812 roku Legia chłopickiego wróciła do Polski by wziąć udział w wyprawie Grande Armée. Legia Nadwiślańska w odróżnieniu od innych polskich oddziałów została wcielona bezpośrednio do gwardii cesarskiej. W czasie starć na przedpolach Moskwy generał Józef Chłopicki został ciężko ranny w nogę. Uraz ten wykluczył go z walki. W czasie rekonwalescencji dowódca Legii Nadwiślańskiej podał się do dymisji. Po pierwszym upadku Napoleona w 1814 roku generał Chłopicki dołączył do Wojska Polskiego formowanego przy armii carskiej. Dalsze losy zwycięzcy spod Epilii to zupełnie inna historia. W uznaniu zasług generał Chłopickiego w Hiszpanii jego nazwisko możemy znaleźć na 37 kolumnie omawianego paryskiego Łuku Triumfalnego.
Na koniec dodam, że prócz wymiennych dziś przeze mnie oficerów na paryskim Łuku Triumfalnym możemy odnaleźć nazwy kilku miejscowości znajdujących się w granicach dzisiejszej Polski. Wśród nazw miejscowości związanych ze 158 bitwami wojsk I Republiki i Cesarstwa Bonapartego wymieniono: Wrocław, Lidzbark Warmiński, Ostrołękę, Gdańsk oraz Pułtusk.
- Określenie na ceremoniał związany ze sprowadzeniem i pochowaniem szczątków Napoleona Bonaparte w Paryżu w 1840 roku. ↩︎
- Ponad trzydziestoletniej (1780-1813). ↩︎
- Wojna Republiki Francuskiej z drugą koalicją toczyła się w latach 1798 -1802. Polacy walczyli w niej do 1801 roku, kiedy to z wojny wycofała się pokonana przez Francuzów Austria. ↩︎
- Najwyższe odznaczenie nadawane przez państwo francuskie. ↩︎
- Mowa o wspominanej już przeze mnie wojnie z lat 1806-1807. ↩︎
