Polacy kontra Czerwoni Khmerzy: Zapomniana bitwa w Kambodży

Wielu Polaków zapytanych o pierwszą bitwę stoczoną przez polską armię po II wojnie światowej prawdopodobnie nie udzieliłoby poprawnej odpowiedzi. Bo kto w ogóle słyszał o starciu polskich żołnierzy z Czerwonymi Khmerami? Historia udziału Polaków w misji stabilizacyjnej ONZ w Kambodży bez wątpienia zasługuje na przypomnienie – zwłaszcza, że nie zabrakło w niej prawdziwego bohaterstwa.

Historia Ludobójstwa Czerwonych Khmerów

Na przełomie lat 70. XX wieku Kambodża stała się areną jednego z najbardziej brutalnych ludobójstw w historii świata. Po zdobyciu władzy przez Czerwonych Khmerów pod przewodnictwem Pol Pota¹, kraj zamienił się w ogromny obóz pracy, w którym celem reżimu było stworzenie utopijnego, agrarnego społeczeństwa komunistycznego. Jednak za tą wizją kryła się niewyobrażalna brutalność. W latach 1975–1979, na skutek systematycznych prześladowań, egzekucji i głodu, zginęło od 1 do 3 milionów Kambodżan² – niemal jedna czwarta populacji kraju.

Czerwoni Khmerzy dążyli do wyeliminowania wszystkiego, co uznawali za „burżuazyjne”, co oznaczało dosłownie wszystko, co związane z miastami, wykształceniem, religią, a nawet własnością prywatną. W trakcie tych czystek zamordowano nauczycieli, lekarzy, intelektualistów, a także zwykłych ludzi podejrzewanych o najmniejszą nieprawomyślność. Zamiast tego reżim promował życie wiejskie i prymitywne rolnictwo, co jeszcze bardziej pogłębiało cierpienie ludności.

Jednym z najciemniejszych symboli tego okresu jest więzienie Tuol Sleng³, gdzie torturowano i zamordowano tysiące ludzi. Jednak zniszczenia dokonały się na całym kraju – Kambodża na lata pogrążyła się w chaosie, a trauma tych wydarzeń nadal głęboko wpływa na kambodżańskie społeczeństwo.

Misja Przygotowawcza ONZ w Kambodży

Misję Przygotowawczą Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kambodży powołano rezolucją Rady Bezpieczeństwa S/RES/717 z dnia 16 października 1991 r. Trwała ona od października 1991 r. do marca 1992 r. i miała pomagać stronom konfliktu w Kambodży w utrzymaniu zawieszenia broni przez okres potrzebny do ustanowienia i rozmieszczenia Tymczasowej Administracji Narodów Zjednoczonych w Kambodży. Jej celem było także przygotowanie miejscowej ludności do działań dążących do usunięcia min⁴.

W tej misji swój udział wieli także polscy żołnierze, choć o ich obecności w Kambodży obecnie nie wiele wiadomo. Istnieją sprzeczne relacje mówiące o organizacji całego przedsięwzięcia. W książce „POLE ŚMIERCI. Nieznana bitwa Polaków z Czerwonymi Khmerami.” Autorstwa Piotra Głuchowskiego możemy przeczytać, ze „polska misja wojskowa w Kambodży (1992-1993) przygotowana była koszmarnie”. Udział w niej miało wziąć wiele niedoświadczonych i nieobytych z bronią osób. Problemem miały być braki żywności oraz sprzętu.

„Wartownik stał z bambusowym kijem, namioty pleśniały, auta się psuły, śmigłowce spadały. Sztab nie wiedział, co wyprawiają oddziały, bo nie miały radiostacji. A nasi żołnierze ćpali, chlali i urzędowali w burdelach, a potem uciekali, nie płacąc (…)”

– pisze Głuchowski⁵.

Z tą wersją wydarzeń nie zgadza się jeden z uczestników misji, Piotr Oller, autor książki „Moja Kambodżana”:

„Dopiero po 25 latach mogłem usłyszeć od chłopaków, co tak naprawdę się tam wydarzyło. Z powodu milczenia uczestników tamtych zdarzeń, powstało wiele kretyńskich publikacji o obronie obozu 4. Kompanii. W jednej z nich można było przeczytać, że ten błahy atak odparli emeryci, kierowcy i kucharze, którzy nie umieli posługiwać się bronią. Zapomina się, że byli to dobrze wyszkoleni żołnierze, którzy musieli stawić czoła bezdusznym bojówkarzom, którzy byli odpowiedzialni za ludobójstwo na własnym narodzie”⁶

Bez względu na to, jak wyglądały szczegóły polskiej misji, jedno jest pewne. Polakom przyszło oko w oko zmierzyć się z Czerwonymi Khmerami. Była to pierwsza polska bitwa po II wojnie światowej. Bitwa zakończona polskim zwycięstwem.

Atak Czerwonych Khmerów

Choć misja ONZ miała być misją pokojową to szybko zamieniła się w realną wojnę. Czerwoni Khmerzy zaatakowali żołnierzy 4. Kompanii logistycznej ONZ w Siem Reap w nocy z 2 na 3 maja 1993. Atak szybko zamienił się w regularną walkę z bezwzględnym i nacierającym przeciwnikiem⁷. Mimo przeważających sił wroga, Polacy odparli atak. Sprawnie odpowiedzieli na ciężki ostrzał oraz szturm na obóz, otwierając ogień do przeciwników.

„Kule świstały nad ich głowami, grzęzły w workach z piaskiem i dziurawiły namioty. Z nieba nadlatywały pociski. Wybuchały granaty, trwał ostrzał moździerzowy. Nasi żołnierze walczyli nie tylko o swoje życie, ale bronili także mieszkańców okolicznych wiosek. Odparli atak i przerwali marsz morderców”

– wspomina Piotr Oller⁸.

Okazało się, że Polacy nie tylko obronili własne stanowisko, ale także przerwali marsz Czerwonych Khmerów i uratowali życie mieszkańców Siem Reap oraz okolic.

O bohaterstwie Polaków wypowiadał się gen. John Sanderson, Force COmmander UNTAC:

„Najbardziej walecznymi żołnierzami na misji są żołnierze z Polski. Żołnierze Kompanii Logistycznych„⁹

Cambodjana – film oddający hołd walecznym Polakom

„Zapomniana” polska misja w Kambodży przy ONZ była największą i najbardziej skomplikowaną w historii. Udział w niej wzięło ponad 1250 polskich żołnierzy¹⁰. 5 z nich niestety na misji straciło swoje życie¹¹. Reżyser Michał Owerczuk przez 6 lat badał historię polskiej misji w Kambodży, zbierając materiały do filmu dokumentalnego. „Cambodjana” to film opowiadający o polskim udziale w misji stabilizacyjnej ONZ.

„Sześcioletnie badania dokumentacyjne ujawniły jednak liczne materiały wideo” – mówi reżyser – „Podpierając się dokumentami i relacjami naocznych świadków, dotarliśmy do kilku informacji. Okazuje się, że Polacy nie tylko odparli atak bez strat własnych, ale udało się zapobiec masakrze ludności cywilnej z okolicznych wiosek, a Khmerzy nie weszli do miasta Siem Reap”¹²

Film zdobył nagrodę za najlepszy film od wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych za postprodukcję. Został on zaprezentowany podczas jubileuszowego 15. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego NNW w Gdyni 2023 r.¹³ Reżyser wciąż przygotowuje się do premiery dla szerszej publiczności. Być może odbędzie się ona jeszcze w 2024 r.¹⁴

1. P. Bejrowski, Czerwoni Khmerzy i ich krwawe rządy w Kambodży, portal Histmag, źródło: https://histmag.org/Czerwoni-Khmerzy-i-ich-krwawe-rzady-w-Kambodzy-17627 (dostęp: 05.09.2024). ↩︎
2. Tamże. ↩︎
3. Tuol Sleng, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Tuol_Sleng (dostęp: 05.09.2024). ↩︎
4. UNAMIC, Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie, źródło: https://www.unic.un.org.pl/misje_pokojowe/unamic.php (dostęp: 05.09.2024). ↩︎
5. M. Kostrzewska, POLE ŚMIERCI. Nieznana bitwa Polaków z Czerwonymi Khmerami”, portal Maszyna do Pisania, źródło: https://www.maszynadopisania.pl/pole-smierci-nieznana-bitwa-polakow-czerwonymi-khmerami/ (dostęp: 05.09.2024). ↩︎
6. Wspomnienia polskiego weterana misji ONZ w Kambodży. Piotr Oller: widziałem śmierć, a nawet ją poczułem, Polska Agencja Prasowa, źródło: https://www.pap.pl/aktualnosci/wspomnienia-polskiego-weterana-misji-onz-w-kambodzy-piotr-oller-widzialem-smierc-nawet (dostęp: 05.09.2024). ↩︎
7. Tamże. ↩︎
8. Tamże. ↩︎
9. Tamże. ↩︎
10. „Cambodjana”. Przywrócić pamięć o polskich żołnierzach w Kambodży, Jedynka Polskie Radio, źródło: https://jedynka.polskieradio.pl/artykul/3269381,Cambodjana-Przywr%C3%B3ci%C4%87-pami%C4%99%C4%87-o-polskich-%C5%BCo%C5%82nierzach-w-Kambod%C5%BCy (dostęp: 05.09.2024). ↩︎
11. Wspomnienia polskiego weterana misji ONZ w Kambodży… poz. cyt. ↩︎
12. „Cambodjana”. Przywrócić pamięć…, poz. cyt. ↩︎
13. Reżyser Michał Owerczuk o filmie „Cambodjana”, portal YouTube Polskie Radio, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=zewFak6648U (dostęp: 05.09.2024) ↩︎
14. „Cambodjana”. Przywrócić pamięć…, poz. cyt. ↩︎

Bibliografia:

• „Cambodjana”. Przywrócić pamięć o polskich żołnierzach w Kambodży, Jedynka Polskie Radio, źródło: https://jedynka.polskieradio.pl/artykul/3269381,Cambodjana-Przywr%C3%B3ci%C4%87-pami%C4%99%C4%87-o-polskich-%C5%BCo%C5%82nierzach-w-Kambod%C5%BCy (dostęp: 05.09.2024).
• Bejrowski P., Czerwoni Khmerzy i ich krwawe rządy w Kambodży, portal Histmag, źródło: https://histmag.org/Czerwoni-Khmerzy-i-ich-krwawe-rzady-w-Kambodzy-17627 (dostęp: 05.09.2024).
• Kostrzewska M., POLE ŚMIERCI. Nieznana bitwa Polaków z Czerwonymi Khmerami”, portal Maszyna do Pisania, źródło: https://www.maszynadopisania.pl/pole-smierci-nieznana-bitwa-polakow-czerwonymi-khmerami/ (dostęp: 05.09.2024).
• Reżyser Michał Owerczuk o filmie „Cambodjana”, portal YouTube Polskie Radio, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=zewFak6648U (dostęp: 05.09.2024)
• Tuol Sleng, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Tuol_Sleng (dostęp: 05.09.2024).
• UNAMIC, Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie, źródło: https://www.unic.un.org.pl/misje_pokojowe/unamic.php (dostęp: 05.09.2024).
• Wspomnienia polskiego weterana misji ONZ w Kambodży. Piotr Oller: widziałem śmierć, a nawet ją poczułem, Polska Agencja Prasowa, źródło: https://www.pap.pl/aktualnosci/wspomnienia-polskiego-weterana-misji-onz-w-kambodzy-piotr-oller-widzialem-smierc-nawet (dostęp: 05.09.2024).