Pionier klonowania i geniusz embriologii: Andrzej Tarkowski

Autor:Anna Kuleszewicz-Toborek

Profesor Andrzej Tarkowski to wybitna postać w dziedzinie embriologii. Był on naukowcem, który na stałe zapisał się w historii nauki jako pionier badań nad rozwojem zarodkowym ssaków. Jego przełomowe badania w latach 50. i 60., prowadzone głównie na Uniwersytecie Warszawskim oraz w czasie stażu na Uniwersytecie Paryskim, odegrały kluczową rolę w zrozumieniu wczesnych etapów rozwoju zarodkowego oraz zapoczątkowały intensywny rozwój badań nad klonowaniem. Praca Tarkowskiego położyła fundamenty pod nowoczesne techniki badawcze, które dziś są wykorzystywane w medycynie regeneracyjnej, terapii genowej oraz badaniach nad komórkami macierzystymi.

Wczesne lata i kształtowanie kariery naukowej Tarkowskiego

Andrzej Tarkowski urodził się 4 czerwca 1933 roku w Warszawie. Już jako młody człowiek wykazywał ogromne zainteresowanie biologią, co skłoniło go do podjęcia studiów na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego¹. To właśnie podczas studiów na warszawskiej uczelni młody jeszcze Tarkowski zainteresował się fascynującymi procesami związanymi z rozwojem organizmów. Ta fascynacja sprawiła, że dziedzinie embriologii poświęcił resztę swojego życia.

Można powiedzieć, że w pewnym sensie czasy sprzyjały Tarkowskiemu. Były lata powojenne, Polska odbudowywała się ze zniszczeń, a świat polskiej nauki również dokładał wszelkich starań, by się ponownie rozwinąć. Tarkowski, pełen zapału i młodzieńczej energii, wkroczył do świata nauki z ogromnym entuzjazmem. W swoich badaniach naukowych skoncentrował się typowo na zagadnieniach związanych z wczesnym rozwojem zarodkowym ssaków.

Tarkowski przez całe życie związany był ze swoją Alma Mater. W 1995 r. ukończył studia magisterskie na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego. Nie hamował jednak swoich ambicji. Doktorat uzyskał szybko, bo już 1960 r., habilitację – w 1964. Z kolei zaszczytny tytuł profesora – w roku 1972. W latach 1964-2003 był kierownikiem Zakładu Embriologii, a w latach 1972-1981 oraz 1987-2002 – dyrektorem Instytutu Zoologii UW. Współpracował z prestiżowymi ośrodkami naukowymi na całym świecie. Był stypendystą Fundacji Rockefellera w Zakładzie Zoologii Uniwersytetu Północnej Walii (1960-61) oraz profesorem wizytującym m.in. na Uniwersytecie Oksfordzkim, w Instytucie Rockefellera w Nowym Jorku, na Uniwersytecie w Adelajdzie oraz w Institut Jacques Monod (CNRS, Paryż)².

*Główna brama wejściowa Uniwersytetu Warszawskiego. Źródło: domena publiczna.*

Przełomowe badania Profesora

Już jako młody naukowiec, Tarkowski rozpoczął prace nad zarodkami ssaków, koncentrując się na możliwości manipulacji i modyfikacji komórek zarodkowych. Jednym z kluczowych osiągnięć było opracowanie techniki izolacji i hodowli komórek jajowych oraz przeprowadzanie eksperymentów na wczesnych etapach rozwoju zarodka. Był jednym z pierwszych naukowców, którzy z powodzeniem przeprowadzili podział blastomerów (komórek zarodkowych) myszy, co pozwoliło na uzyskanie dwóch identycznych zarodków z jednego oryginalnego zarodka.

Tarkowski wykazał również, że można do jednego zarodka dokleić drugi, a w efekcie powstanie jeden, większy zarodek, który w trakcie rozwoju wytworzy zwykłej wielkości płód. Tarkowski, w ramach wykorzystania swojej metody, tworzył myszy-chimery. Łączył ze sobą zarodki pochodzące od białych rodziców z zarodkami pochodzącymi od czarnych myszy. W efekcie otrzymywał pręgowane biało-czarne myszy-chimery. Dalsze badania pozwoliły wykazać, że rezultat był wynikiem wędrówek komórek skóry w trakcie rozwoju – dany sposób ich przemieszczania się warunkował czy sierść myszy będzie prążkowana lub łaciata. Wyniki tych badaniach miały odniesienie także do innych ssaków, w tym ludzi i posłużyły do opisania przebiegu rozwoju wielu ludzkich organów, układu krwionośnego, skóry oraz układu odpornościowego³.

Eksperymenty Tarkowskiego stanowiły przełomowe odkrycie i zainspirowały dalsze badania nad klonowaniem organizmów, gdyż dowodziły, że możliwe jest uzyskanie wielu organizmów z jednej komórki macierzystej. Jego badania udowodniły, że zarodki w początkowych stadiach rozwoju mają ogromny potencjał do rozwoju w pełnoprawne organizmy, a manipulacja nimi może prowadzić do stworzenia organizmów genetycznie identycznych, co otwierało nowe możliwości w badaniach nad klonowaniem.

*Profesor Andrzej Tarkowski. Źródło: https://www.biol.uw.edu.pl/o-jednostce/in-memoriam/prof-andrzej-krzysztof-tarkowski/*

Kluczowa publikacja i jej wpływ na embriologię

Publikacja wyników badań Tarkowskiego wzbudziła ogromne zainteresowanie na całym świecie. W swoich pracach, publikowanych w prestiżowych czasopismach naukowych, Tarkowski opisał dokładnie proces podziału blastomerów oraz wyniki swoich eksperymentów. W jednym ze swych badań dowiódł, że możliwe jest stworzenie identycznych organizmów z jednego zarodka, co wywołało szeroką dyskusję na temat potencjału nauki do kontrolowania rozwoju organizmów.

Wpływ tej pracy na rozwój embriologii i genetyki był naprawdę ogromny. To właśnie wyniki badań Tarkowskiego stanowiły podstawę do dalszych badań nad klonowaniem, otworzyły także drogę do wykorzystania komórek zarodkowych w badaniach medycznych. Odkrycia Tarkowskiego przyczyniły się do rozwoju nauk takich jak genetyka rozwoju, biologia komórek macierzystych oraz biotechnologia, które dziś stanowią fundamenty nowoczesnej nauki.

Wkład Tarkowskiego w badania nad klonowaniem

Badania Tarkowskiego nad klonowaniem były przełomowe i inspirujące dla wielu naukowców. Jego praca wpłynęła na dalsze prace naukowe, które ostatecznie doprowadziły w 1996 r. do przeprowadzenia pierwszego klonowania ssaka, owcy Dolly (klonowanie przeprowadził zespół pod kierownictwem Iana Wilmuta i Keitha Campbella⁴). Choć Dolly przyszła na świat kilkadziesiąt lat po badaniach Tarkowskiego, to właśnie jego odkrycia położyły podwaliny pod techniki i metodologię, które umożliwiły takie osiągnięcie.

Prace Tarkowskiego nad klonowaniem zwróciły także uwagę na etyczne aspekty manipulacji zarodkami i klonowania. Jego badania wywołały liczne debaty na temat etyki ingerencji w procesy rozwojowe organizmów. Pytania o to, czy człowiek ma prawo tworzyć identyczne kopie organizmów i jakie mogą być konsekwencje takich działań, stały się tematem szerokiej dyskusji społecznej. Tarkowski, jako naukowiec, podchodził do tych kwestii z dystansem i rozwagą, koncentrując się przede wszystkim na poznawaniu i zrozumieniu mechanizmów biologicznych.

Wypchana Owca Dolly jako eksponat w Royal Museum of Scotland. Źródło: Źródło: Toni Barros from São Paulo, Brasil - Hello, Dolly!, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5816342 — Wypchana Owca Dolly jako eksponat w Royal Museum of Scotland. Źródło: Źródło: Toni Barros from São Paulo, Brasil – Hello, Dolly!, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5816342

Dziedzictwo Tarkowskiego i jego wpływ na współczesną naukę

Dorobek Andrzeja Tarkowskiego w dziedzinie embriologii i klonowania stanowi inspirację dla wielu współczesnych badaczy. Dzięki jego pionierskim pracom nad rozwojem zarodkowym ssaków możliwe stało się rozwijanie nowoczesnych metod terapeutycznych. Komórki macierzyste, które są wykorzystywane w medycynie regeneracyjnej, stanowią dziś podstawę terapii wielu ciężkich schorzeń. Możliwość manipulacji genetycznych, którą umożliwiły badania Tarkowskiego, przyczyniła się do rozwoju technologii modyfikacji genetycznych, co znajduje szerokie zastosowanie w medycynie, rolnictwie oraz przemyśle farmaceutycznym.

Tarkowski pozostawił po sobie ogromne dziedzictwo – nie tylko w postaci publikacji naukowych, ale również poprzez swoje nauczanie i mentorstwo. Wielu jego uczniów kontynuowało jego badania, poszerzając wiedzę w zakresie embriologii i genetyki. Dzięki jego badaniom Polska stała się istotnym punktem na mapie światowej embriologii, a jego odkrycia są do dziś cytowane i wykorzystywane w nowych projektach badawczych.

Profesor pracował do swoich ostatnich dni – nawet po przejściu na emeryturę nie opuszczał laboratorium. I choć był profesorem-emerytem, to jego współpracownicy nazywali go „szefem”. Niestety, wszystkich swoich badań nie zdążył dokończyć. Zmarł 23 września 2016 r. w wieku 83 lat⁵.

Podsumowanie

Andrzej Tarkowski był naukowcem o niesłychanej pasji i oddaniu. Wyróżniało go wizjonerskie podejście do pracy naukowej. Jego prace wpłynęły na rozwój embriologii, genetyki oraz biotechnologii na całym świecie. Wkład Tarkowskiego w naukę nie ogranicza się tylko do osiągnięć technologicznych – jego prace wpłynęły na sposób, w jaki rozumiemy i postrzegamy potencjał nauki do ingerencji w życie na poziomie komórkowym. Dzięki niemu świat nauki i medycyny wkroczył na nowy, bardziej zaawansowany poziom, który nie byłby możliwy bez jego pionierskich badań. Tarkowski jest bez wątpienia jednym z tych naukowców, którzy na stałe zapisali się w historii światowej nauki, inspirując kolejne pokolenia do poszukiwania odpowiedzi na fundamentalne pytania o naturę życia i możliwości jego kształtowania.