Maurycy August Beniowski to jedna z najbardziej barwnych postaci XVIII wieku, podróżnik, żołnierz, awanturnik i rzekomy król Madagaskaru. Jego życie to gotowy scenariusz na film przygodowy. Pełne bitew, intryg politycznych, podróży w najdalsze zakątki świata oraz niezwykłych zwrotów akcji. Uznawany za bohatera zarówno w Polsce, na Słowacji, jak i na Węgrzech, przeszedł do historii jako pierwszy Europejczyk, który próbował stworzyć własne państwo na Madagaskarze.
Młodość i droga do sławy Maurycego Beniowskiego
Maurycy August Beniowski urodził się w 1746 roku w Verbó (obecnie na terenie Słowacji) w rodzinie węgierskich szlachciców o polskich korzeniach. Mimo „mieszanego” pochodzenia i korzeni węgiersko-słowackich sam uważał się za Polaka, o czym pisał w swoich „Pamiętnikach”1. Jako młody człowiek został wciągnięty w wir wydarzeń politycznych i wojennych tamtych czasów. Brał udział w konfederacji barskiej (1768–1772), skierowanej przeciwko rosyjskiemu panowaniu nad Polską.
Po klęsce konfederatów dostał się do niewoli rosyjskiej i został zesłany na Kamczatkę – dziką i odizolowaną krainę na wschodnich krańcach Syberii2. Zamiast jednak pogodzić się z losem, Beniowski zorganizował brawurową ucieczkę. Wraz z grupą zesłańców opanował i wykradł okręt „Piotr i Paweł”, na pokładzie, którego popłynął na południe w 1771 r. Nie uciekał sam, na pokładzie statku znajdowało się ponad 90 uciekinierów3!
Beniowski na pokładzie „Piotra i Pawła” dotarł niebawem do Makau, gdzie sprzedał skradziony okręt. Niedługo później wyruszył do Europy na pokładzie francuskiego statku4. Jego historia zyskała rozgłos na Starym Kontynencie, a sam Beniowski został przyjęty na audiencję przez króla Ludwika XV. Wkrótce królewski minister, książę d’Aiguillon, złożył mu propozycję wstąpienia do francuskiej służby. I tak o to Beniowski został dowódcą ochotniczego regimentu piechoty francuskiej5.
Francuska misja na Madagaskarze
W 1773 roku Beniowski trafił pod skrzydła francuskiej administracji kolonialnej. Na polecenie króla Ludwika XV i ministra marynarki, został wysłany na Madagaskar, gdzie miał za zadanie stworzyć francuską kolonię i nawiązać relacje z miejscową ludnością.
Po przybyciu na wyspę, Beniowski rozpoczął budowę fortu i organizację osady. Wykazał się talentem dyplomatycznym – nie tylko zdobył zaufanie Malgaszy, ale także przekonał wielu lokalnych wodzów do swojej władzy. Zyskał sławę jako obrońca tubylców przed handlarzami niewolników i innymi europejskimi kolonizatorami6.
Jego działalność na Madagaskarze była jednak nie w smak władzom francuskim. Zamiast podporządkować się rozkazom z Paryża, Beniowski zaczął działać na własną rękę. W 1776 roku miejscowi wodzowie uznali go za „króla Madagaskaru”. Jednake było to bardziej symbolicznym tytułem niż rzeczywistą władzą nad całą wyspą.
Powrót do Europy i kolejne wyprawy
Po opuszczeniu Madagaskaru Beniowski przez kilka lat przebywał w Europie, starając się zainteresować różne dwory swoimi planami kolonizacji wyspy. Próbował zdobyć wsparcie między innymi w Wielkiej Brytanii i Austrii, jednak bezskutecznie.
W końcu, w 1785 roku, udało mu się zorganizować nową ekspedycję, tym razem pod patronatem Stanów Zjednoczonych i kilku europejskich inwestorów. Wrócił na Madagaskar z zamiarem ponownego objęcia władzy i rozwinięcia kolonii, jednak tym razem jako niezależny władca. W północnej części wyspy rozpoczał budowę swojej nowej stolicy lecz jego szczęście nie trwało długo.
Francuzi, nie chcąc dopuścić do powstania konkurencyjnej kolonii, wysłali przeciwko niemu ekspedycję wojskową. 23 maja 1786 roku, podczas starcia z francuskimi żołnierzami, Maurycy Beniowski zginął7. Wieść głosi, że został pochowany nazajutrz w pobliżu portu – we wspólnym grobie z dwoma poległymi Rosjanami, którzy byli jego towarzyszami z Kamczatki8.
Legenda króla Beniowskiego
Po śmierci Beniowskiego jego legenda zaczęła nabierać mitycznych wymiarów. W XIX wieku jego pamiętniki (w których to sam ogłosił się „królem Madagaskaru”), opublikowane w Europie, stały się bestsellerem i przyczyniły się do utrwalenia jego wizerunku jako romantycznego awanturnika i bohatera.
Choć tytuł „króla Madagaskaru” był bardziej wynikiem zręcznej dyplomacji niż rzeczywistej władzy nad wyspą, Beniowski do dziś pozostaje jedną z najbardziej intrygujących postaci w historii europejskiego kolonializmu. W Polsce Beniowski doczekał się licznych nawiązań literackich. Na przykład Juliusz Słowacki poświęcił mu dramat „Beniowski”, a jego postać inspiruje historyków, podróżników i pisarzy do dziś.
- M. Lepecki, Maurycy August hr. Beniowski zdobywca Madagaskaru, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1986. ↩︎
- Maurycy Beniowski. Polak królem Madagaskaru, Polskie Radio 24, źródło: https://polskieradio24.pl/artykul/699855,maurycy-beniowski-polak-krolem-madagaskaru (dostęp: 27.03.2025). ↩︎
- Maurycy Beniowski, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Maurycy_Beniowski (dostep: 29.03.2025) ↩︎
- Maurycy Beniowski. Polak królem Madagaskaru… poz. cyt. ↩︎
- Maurycy Beniowski, Wikipedia… poz. cyt. ↩︎
- Maurycy Beniowski. Polak królem Madagaskaru… poz. cyt. ↩︎
- Maurycy Beniowski, Wikipedia, wolna encyklopedia… poz. cyt. ↩︎
- Tamże. ↩︎
Bibliografia:
- Lepecki M., Maurycy August hr. Beniowski zdobywca Madagaskaru, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1986.
- Maurycy Beniowski, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Maurycy_Beniowski (dostep: 29.03.2025)
- Maurycy Beniowski. Polak królem Madagaskaru, Polskie Radio 24, źródło: https://polskieradio24.pl/artykul/699855,maurycy-beniowski-polak-krolem-madagaskaru (dostęp: 27.03.2025).
