Karolina Lanckorońska – Virgo militans

Karolina Lanckorońska to postać niezwykła – arystokratka, uczona, filantropka i patriotka. Jej życie, pełne dramatycznych zwrotów, poświęcone było służbie dla Polski i obronie wartości, które uważała za najważniejsze: prawdy, honoru i wolności. Właśnie te cechy – waleczność, determinacja i gotowość do poświęcenia – sprawiają, że można ją nazwać virgo militans, czyli „niewiastą walczącą”. Lanckorońska przez całe swoje życie walczyła – nie tylko dosłownie, ale też duchowo, intelektualnie i moralnie.

Szlacheckie korzenie i wczesne lata

Urodzona 11 sierpnia 1898 roku w Buchberg w Austrii, Karolina była córką Karola Lanckorońskiego, hrabiego i wielkiego mecenasa sztuki, oraz jego żony Margarethe von Lichnowsky¹. Pochodziła z jednej z najstarszych i najbardziej zasłużonych polskich rodów arystokratycznych – jej pełne imię i nazwisko brzmiało Karolina Maria Adelajda Franciszka Ksawera Małgorzata Edina Lanckorońska z Brzezia herbu Zadora². Rodzina Lanckorońskich od wieków związana była z polską historią, sztuką i polityką. Ojciec Karoliny był wybitnym znawcą sztuki i kolekcjonerem oraz zasłużonym działaczem Cesarstwa Austro-Węgierskiego – był m.in. członkiem Rady Państwa, a w 1903 r. cesarz nagrodził go orderem Złotego Runa³. Dzięki niemu Karolina od najmłodszych lat miała dostęp do wielkiej kultury i wiedzy, co ukształtowało jej przyszłą drogę życiową.

Od początku wykazywała nieprzeciętne zdolności intelektualne. W czasie studiów w Wiedniu, podjęła się badań nad historią sztuki – głównie zagadnieniami związanymi z barokiem i sztuką Michała Anioła. W 1926 r. Lanckorońska obroniła doktorat na Uniwersytecie Wiedeńskim⁴. Z kolei w 1935 r. habilitowała się na Uniwersytecie Jana Kaizmierza we Lwowie (rozprawa „Dekoracja malarska kościoła Il Gesu w Rzymie”). Rok później otrzymała prawo veniam legendi z zakresu historii sztuki i prowadziła wykłady na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie⁵. Jednocześnie Karolian Lanckorońska pełniłą funkcję sekretarza Towarzystwa Polskich Badań Historycznych we Lwowie. Po śmierci ojca w 1933 r. Karolina objęła także pieczę nad dobrami rodzinnymi w Małopolsce Wschodniej⁶.

Okupacja i walka

Wybuch II wojny światowej stanowił punkt zwrotny w życiu Lanckorońskiej. Po klęsce kampanii wrześniowej i okupacji Polski przez hitlerowskie Niemcy oraz ZSRR, Karolina przez pewien czas nadal prowadziła wykłady akademickie, jednocześnie aktywnie włączając się w działalność konspiracyjną. Służyła w szeregach Związku Walk Zbrojnej, była także członkiem Armii Krajowej (w stopniu porucznika). Z polecenia organizacji brała udział w praca Rady Głównej Opiekuńczej, która uznawana była przez Niemców. Utrzymywała wówczas kontakt z arcybiskupem krakowskim Adamem Sapiehą⁷.

Jej działalność na rzecz pomocy więźniom politycznym oraz ofiarom represji hitlerowskich miała charakter szczególnie heroiczny. W 1942 w Kołomyi roku została aresztowana przez Gestapo i przewieziona do Stanisławowa. Tam przesłuchiwał ją szef Gestapo, hauptsturmführer Hans Krüger, który – pewien rychłej śmierci Lanckorońskiej – opowiedział jej o swoim udziale w mordzie profesorów w Lwowskich. Po wojnie to właśnie jej zeznania były ważnymi dowodami przy próbie wyjaśnienia tej zbrodni⁸.

Ze Stanisławowa Lanckorońska przetransportowana została do obozu w Ravensbrück. Tam, mimo okrucieństw, których była świadkiem, nie załamała się. Jej wspomnienia z tego okresu, zawarte w książce „Wspomnienia wojenne” (nominowanej do Literackiej Nagrody Nike w 2002 r.) stały się świadectwem nie tylko potworności wojny, ale i niezłomnej siły ducha, która pomogła jej przetrwać. Lanckorońska wielokrotnie ryzykowała własne życie, by nieść pomoc innym więźniom, zachowując wierność swoim wartościom, zwłaszcza w obliczu prób złamania jej woli. Została zwolniona z obozu u schyłku wojny, 5 kwietnia 1945 r. po interwencji Carla J. Burckhardta – prezesa Międzynarodowego Czerwonego Krzyża⁹.

Powojenne lata na emigracji

Po wojnie Lanckorońska nie mogła wrócić do komunistycznej Polski. Osiedliła się we Włoszech, gdzie kontynuowała swoją pracę naukową i społeczną. Zajmowała się również intensywną działalnością na rzecz polskich emigrantów, a także upamiętnieniem polskiego dziedzictwa kulturowego. Szczególnym wkładem Lanckorońskiej była pomoc w odbudowie polskich zbiorów sztuki i archiwów, zniszczonych lub rozproszonych podczas wojny. Założyła Fundację Lanckorońskich, której celem była pomoc polskim naukowcom i artystom, a także finansowanie badań nad polską historią i kulturą. Oprócz tego pełniła funkcję oficera prasowego 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa oraz była jednym z inicjatorów założenia Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Była także członkiem-założycielem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie¹⁰.

Lanckorońska przekazała w 1994 roku swoją kolekcję dzieł sztuki Zamkowi Królewskiemu na Wawelu i Zamkowi Królewskiemu w Warszawie. Wśród przekazanych dzieł znajdowały się m.in. dzieła Rembrandta, obrazy włoskie oraz ponad 200 rysunków Jacka Malczewskiego¹¹. Dzięki tej darowiźnie, Polska odzyskała część swojego kulturalnego dziedzictwa. Przekazanie darowizny było wyjątkowym aktem miłości i oddania Karoliny Lanckorońskiej w stosunku do Ojczyzny.

Virgo militans – walka duchowa i moralna

Karolina Lanckorońska była nie tylko bojowniczką dosłownie, w sensie fizycznym, ale również walczyła na płaszczyźnie duchowej i moralnej. Jej całe życie można postrzegać jako walkę o zachowanie polskości, pamięci historycznej i podstawowych zasad moralnych w obliczu ekstremalnych zagrożeń i okrucieństw okresu II wojny światowej. W trudnych czasach hitlerowskiej okupacji, komunistycznych prześladowań i powojennego wygnania, Lanckorońska pozostała wierna ideałom, które uważała za najważniejsze – patriotyzmowi, miłości do bliźnich i bezkompromisowego odrzucenia zła.

Określenie virgo militans idealnie oddaje jej charakter. Lanckorońska walczyła nie tylko o wolność Polski, ale także o wolność ducha, o prawdę, godność i sprawiedliwość. Była żywym dowodem na to, że w obliczu nawet najgorszych prób człowiek może zachować godność i moralny kręgosłup. Jej życie było świadectwem niezwykłej odwagi i determinacji.

Dziedzictwo

Karolina Lanckorońska zmarła w Rzymie w 2002 roku w wieku 104 lat. Pozostawiła po sobie nie tylko ogromny dorobek naukowy i artystyczny, ale także dziedzictwo moralne. Dla wielu Polaków, zarówno współczesnych jej czasom, jak i dla przyszłych pokoleń, stała się symbolem niezłomnej postawy patriotycznej i przykładem osoby, która w najbardziej ekstremalnych warunkach zachowała ludzką godność. Jej życie i dzieło przypominają, że walka o prawdę i wolność nie ogranicza się jedynie do pola bitew, ale może toczyć się w salach wykładowych, obozach koncentracyjnych i w codziennych wyborach życiowych.

Karolina Lanckorońska pozostanie w pamięci jako niewiasta walcząca – virgo militans – która swoją niezłomną postawą, odwagą i ofiarnością stała się wzorem do naśladowania dla przyszłych pokoleń.

1. Karolina Lanckorońska, Culture.pl, źródło: https://culture.pl/pl/tworca/karolina-lanckoronska, dostęp: 07.102.2024). ↩︎
2. M. J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego, źródło: https://www.sejm-wielki.pl/b/psb.14691.6 (dostęp: 07.10.2024). ↩︎
3. Karolina Lanckorońska, Culture.pl… poz. cyt. ↩︎
4. Karolina Lanckorońska, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Karolina_Lanckoro%C5%84ska#cite_note-CITEREFLanckoro%C5%84ska200158-59-3 (dostęp: 07.10.2024). ↩︎
5. Nowi profesorowie na Uniwersytecie lwowskim, [w:] „Gazeta Lwowska”, Nr 245 z 24 października 1936, s. 2. ↩︎
6. Karolina Lanckorońska, Wikipedia… poz. cyt. ↩︎
7. K. Lanckorońska, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939 – 5 IV 1945, Wydawnictwo Znak, Kraków 2001, s. 58-59. ↩︎
8. Tamże, s. 338-340. ↩︎
9. Tamże, s. 326-330. ↩︎
10. Karolina Lanckorońska, Wikipedia… poz. cyt. ↩︎
11. A. Rola-Bruni, O kolekcji Lanckorońskich na Zamku Królewskim w Warszawie z okazji 20. rocznicy śmierci prof. Karoliny Lanckorońskiej, Polonia in Italia, źródło: https://www.polacchiinitalia.it/o-kolekcji-lanckoronskich-na-zamku-krolewskim-w-warszawie-z-okazji-20-rocznicy-smierci-prof-karoliny-lanckoronskiej/ (dostęp: 07.10.2024). ↩︎

Bibliografia:

• Karolina Lanckorońska, Culture.pl, źródło: https://culture.pl/pl/tworca/karolina-lanckoronska, dostęp: 07.102.2024).
• Karolina Lanckorońska, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Karolina_Lanckoro%C5%84ska#cite_note-CITEREFLanckoro%C5%84ska200158-59-3 (dostęp: 07.10.2024).
• Lanckorońska K., Wspomnienia wojenne 22 IX 1939 – 5 IV 1945, Wydawnictwo Znak, Kraków 2001
• Minakowski M. J., Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego, źródło: https://www.sejm-wielki.pl/b/psb.14691.6 (dostęp: 07.10.2024).
• Nowi profesorowie na Uniwersytecie lwowskim, [w:] „Gazeta Lwowska”, Nr 245 z 24 października 1936
• Rola-Bruni A., O kolekcji Lanckorońskich na Zamku Królewskim w Warszawie z okazji 20. rocznicy śmierci prof. Karoliny Lanckorońskiej, Polonia in Italia, źródło: https://www.polacchiinitalia.it/o-kolekcji-lanckoronskich-na-zamku-krolewskim-w-warszawie-z-okazji-20-rocznicy-smierci-prof-karoliny-lanckoronskiej/ (dostęp: 07.10.2024).