Elżbieta Łokietkówna, córka Władysława Łokietka i Jadwigi Kaliskiej, urodzona na przełomie XIII i XIV w., była jedną z najbardziej wpływowych kobiet średniowiecznej Europy. Jej życie to historia politycznej przebiegłości, zdolności mediacyjnych oraz oddania rodzinie. Jako królowa Węgier odegrała kluczową rolę w kształtowaniu losów Europy Środkowej w XIV wieku, łącząc dynastie i wpływając na politykę międzynarodową.
Narodziny i dzieciństwo Elżbiety
Elżbieta była jedną z córek Władysława Łokietka, księcia Kujaw i późniejszego króla Polski, oraz Jadwigi Kaliskiej, pochodzącej z dynastii Piastów wielkopolskich. Nie jest znana jej dokładna data narodzin, zarówno dzienna jak i roczna. Przyjmuje się, że Elżbieta pojawiła się na świecie pomiędzy 1298 a 1306 r., choć według historyka Jana Dąbrowskiego rokiem jej urodzenia był najprawdopodobniej rok 1305. Nie wiadomo też gdzie przyszła na świat – pośród prawdopodobnych lokalizacji podaje się Radziejów1.
Wiadomo, że w momencie narodzin Elżbiety jej ojciec Łokietek był jeszcze księciem walczącym o zjednoczenie rozbitego politycznie Królestwa Polskiego. W rodzinie Piastów Elżbieta odebrała staranne wychowanie, które obejmowało zarówno nauki religijne, jak i praktyczne przygotowanie do pełnienia roli żony i królowej. Na jej wychowanie wpływ miały najpewniej siostry klaryski ze Starego Sącza, które nauczyły młodą księżniczkę czytać po łacinie2. Mimo że średniowieczne kobiety miały ograniczone pole działania, Elżbieta już od młodych lat wykazywała zdolności polityczne i charyzmę, które później miały uczynić ją ważną postacią w Europie.
Małżeństwo Łokietkówny z królem Węgier Karolem Robertem
W 1320 roku, w wieku około 15 lat, Elżbieta została wydana za mąż za Karola Roberta Andegaweńskiego, króla Węgier. Było to małżeństwo polityczne, które miało kluczowe znaczenie dla zacieśnienia relacji między Królestwem Polskim a Węgrami (obydwa państwa łączyły wspólne interesy polityczne i gospodarcze) oraz umocnieniem statusu Władysława Łokietka.
Karol Robert był władcą ambitnym i energicznym, który w momencie ślubu z Elżbietą już umocnił swoją władzę na Węgrzech (Elżbieta była jego trzecią żoną). Młoda królowa szybko stała się lojalną i oddaną towarzyszką swojego męża. Elżbieta pełniła rolę mediatora i wspierała króla w rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych, z jakimi zmagało się jego państwo.
Małżeństwo Karola i Elżbiety uznaje się za szczęśliwe. Para spędziła razem 22 lata, witając na świecie piątkę wspólnych dzieci (m.in. Ludwik Andegaweński, późniejszy król Węgier i Polski, znany jako Ludwik Węgierski)3. Karol Robert zmarł w 1342 roku, pozostawiając Elżbietę jako królową wdowę.
Rządy w Węgrzech i rola matki królowej
Po śmierci Karola Roberta Elżbieta stała się jednym z filarów węgierskiego dworu. Mimo że tron objął jej syn Ludwik, wciąż młody w momencie koronacji, Elżbieta odgrywała aktywną rolę w polityce królestwa. Jej silny charakter i umiejętności dyplomatyczne sprawiły, że stała się nieformalnym doradcą swojego syna, pomagając mu zarządzać ogromnym i zróżnicowanym terytorium, które obejmowało zarówno Węgry, jak i Chorwację. Kilkukrotnie pełniła rolę regentki – m.in. Polski oraz Dalmacji4.
Elżbieta była także głównym opiekunem i promotorem małżeńskich aliansów swoich dzieci. Zawdzięczając jej dyplomacji, Ludwik poślubił Elżbietę Bośniaczkę, co umocniło związki z Bałkanami. Królowa-wdowa wielokrotnie uczestniczyła w mediacjach między szlachtą a monarchią, zachowując równowagę w państwie, które często zmagało się z konfliktami wewnętrznymi.
Relacje z Polską
Elżbieta Łokietkówna przez całe życie utrzymywała bliskie związki z Polską, choć jej losy na stałe związały ją z Węgrami. Po śmierci swojego brata, króla Kazimierza III Wielkiego, to właśnie Elżbieta odegrała kluczową rolę w utrzymaniu unii polsko-węgierskiej. Dzięki jej staraniom i dyplomacji, tron Polski przypadł Ludwikowi Węgierskiemu po śmierci Kazimierza w 1370 roku. W ten sposób unia personalna między Polską a Węgrami stała się faktem.
Co ciekawe, Ludwik po objęciu tronu zmuszony był pwrócić na Węgry. To właśnie wtedy uczynił Elżbietę swoją regentką. Sprawowała ona rządy w Polsce aż do 1975 r. Ustąpić miałą z powodu sędziwego wieku, niemniej jednak jeszcze kilkukrotnie przyjeżdżała do Polski w celu dopilnowania spraw politycznych5.
Ostatnie lata życia na Węgrzech polskiej królowej
W ostatnich latach swojego życia Elżbieta wycofała się z aktywnej polityki, choć nadal była wpływową postacią na węgierskim dworze. Poświęciła się działalności religijnej i rodzinnej, będąc blisko swoich wnuków i dbając o zachowanie dziedzictwa dynastii. Najwięcej czasu spędzała w klasztorze klarysek, a 6 kwietnia 1380 roku spisała testament, w którym swoje bogactwa zapisała dzieciom, wnukom oraz różnym instytucjom kościelnym6.
Ciekawostka, czyli jak Elżbieta Łokietkówna wpłynęła na powstanie wody kolońskiej
Elżbieta Łokietkówna była bez wątpienia postacią nietuzinkową. Mimo niekorzystnych średniowiecznych czasów udało jej się wywierać wpływ na polityczne losy Europy. Elżbieta znana była także ze swojej urody, którą zachować miała aż do ostatnich dni swojego (długiego jak na średniowieczne warunki) życia – według kronikarzy wyglądała na 20 lub nawet 30 lat mniej, niż w rzeczywistości miała. Sama Elżbieta swoją witalność przypisywać miała specjalnemu napojowi o nazwie „Larendogra”, który w Europie był nazywany „wodą królowej węgierskiej”. Sama Elżbieta miała być jego autorką. Według oryginalnej receptury, na napar składały się 2 części ziela rozmarynu lekarskiego oraz 3 części spirytusu (który to królowa specjalnie sprowadzać miała z Konstantynopola). Napar ten był jednocześnie nalewką i… perfumami.
Larendogra zyskała popularność w średniowiecznej Europie. Używano jej (zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie) przez kilkaset lat, przypisując jej cudowne właściwości odmładzające i odświeżające cerę. Co ciekawe, larendogra wyparta została dopiero w XIX w., gdy zastąpiła ją najpierw „woda lawendowa”, a później – woda kolońska7. Dziś znów zaczęto produkować specyfik o oryginalnej nazwie, oparty na pierwotnej recepturze.
- Elżbieta Łokietkówna, Wikiedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/El%C5%BCbieta_%C5%81okietk%C3%B3wna (dostęp: 16.12.2024). ↩︎
- J. Dąbrowski, Elżbieta Łokietkówna 1305–1380, Kraków 2007, s. 8–11. ↩︎
- Szanowana królowa Węgier i regentka w Polsce. Losy i panowanie Elżbiety Łokietkówny, Focus.pl, źródło: https://www.focus.pl/artykul/elzbieta-lokietkowna-1305-1380-krolowa-wegier-i-regentka-w-polsce (dostęp: 16.12.2024). ↩︎
- Elżbieta Łokietkówna, Wikiedia… poz. cyt. ↩︎
- Tamże. ↩︎
- Tamże. ↩︎
- Larendogra, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Larendogra (dostęp: 17.12.2024). ↩︎
Bibliografia:
- Dąbrowski J., Elżbieta Łokietkówna 1305–1380, Kraków 2007.
- Elżbieta Łokietkówna, Wikiedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/El%C5%BCbieta_%C5%81okietk%C3%B3wna (dostęp: 16.12.2024).
- Larendogra, Wikipedia, wolna encyklopedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Larendogra (dostęp: 17.12.2024).
- Szanowana królowa Węgier i regentka w Polsce. Losy i panowanie Elżbiety Łokietkówny, Focus.pl, źródło: https://www.focus.pl/artykul/elzbieta-lokietkowna-1305-1380-krolowa-wegier-i-regentka-w-polsce (dostęp: 16.12.2024).
